Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi ci IL tarixi saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir
Yüklə 0,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.Tərbiyənin qanunauyğunluqları. Cəmiyyətdə mövcud olan tərbiyə prosesinin öz qanunauyğunluqları var. Bu məsələyə görə müasir pedaqoqlar arasında ciddi mübahisə mövcuddur. Bir qrup pedaqoqlar tərbiyənin obyektiv qannularını inkar edir, tərbiyəyə insanın daxili qüvvələrinin fərdi inkişafı nəticəsində, xüsusi tərbiyə təsiri olmayan imkanların özünün ifadəsi prosesi kimi baxırlar. Onlara görə tərbiyə ancaq bu inkişafa şərait yaratmağa xidmət edir. Bir qrup pedaqoqlar isə tərbiyəni insanın sosial həyat varlığının qanunauyğunluqları və ictimai şəxsiyyət kimi, onun psixoloji xüsusiyyətləri ilə şərtlənən bir proses kimi nəzərdən keçirir. Professor B.Əhmədov tərbiyə qanunlarını aşağıdakı şəkildə qruplaşdırmış və təhlil etmişdir: 1. Həyatın bütün sahələrində, o cümlədən tərbiyə prosesində fəaliyyət göstərən qanunlar; 2. Pedaqoji prosesin bütün sahələri, o cümlədən, tərbiyədə fəaliyyət göstərən qanunlar; 3.Psixoloji və fizioloji qanunlar; 4.Tərbiyənin spesifik qanunları. Birinci qrup qanunlara dialektik materializmin qanunları aiddir. Belə ki, bu qanunlar bütün həyat hadisələrinə tətbiq edildiyi kimi pedaqoji prosein bütün sahələrinə də, o cümlədən, təröiyə proseisnə də tətbiq edilir. Dialektikanın əksliklərin vəhdəti və mübarizəsi qanunu tərbiyə prosesinin, tərbiyəçi və tərbiyə olunanın inkişafını, bu inkişafın mənbə və səbəbini açıb göstərməyə tətbiq edilir. Kəmiyyət dəyişmələrinin keyfiyyət dəyişmələrinə keçməsi qanunu inkişafın xarakterini və formasını, inkarı inkar qanunu isə inkişafın istiqamətini, tendensiyasını əks etdirir. Pedaqoji prosesin qanunları, yəni pedaqoji prosesin ümumi məqsədinin ictimai münasibətlər tərəfindən müəyyən edilməsi qanunu tərbiyənin də konkret məqsədini müəyyən edir. Tərbiyə olunan şəxsiyyətin modulunu layihələndirməyə və bu prosesdə tərbiyənin rolunu müəyyən etməyə imkan verir. Müəyyən edilmiş məqsədə uyğun məzmun seçilməsinə və məzmununun konkretləşdirilməsinə kömək edir. Üçüncü qrup qanunlar təlim prosesində olduğu kimi tərbiyə prosesində də psixo-fizeoloji və bioloji qannulara istinad etməyi nəzərdə tutur. Belə ki, insan inkişaf etdikcə psixoloji-fizioloji cəhətdən dəyişir, onunla əlaqədar olaraq, onun marağı, meyli və fəaliyyəti də dəyişir. Bu prosçes tərbiyə işində nəzərə alınmalıdır. Fiziologiyanın ali əsəb sistemi haqqındakı qanunları, müddəaları tərbiyə işində nəzərə alınmalıdır. Yuxarıda deyilən qanunların heç biri tərbiyə üçün spesifik deyildir. Tərbiyəşünaslıqda tərbiyənin spesifik qanundarı üzərndə, demək olar ki, hələ mübahisə gedir. «Fəaliyyətdə tərbiyə qanunu» pedaqoq-alimlərin əksəriyyəti tərəfindən qəbul edilmiş qanundur. Bu qanuna görə «Tərbiyəçi tərbiyə olunana aşalamaq istədiyi keyfiyyətlərin tələb etdiyi şəraitə (fəaliyyətə) onu nə qədər çox cəlb edərsə, həmin keyfiyyətlərin formalaşması bir o qədər müvəffəqiyyətli olar». Professsor Bəşir Əhmədov iki cəhətə görə bu qanunu dəqiq hesab etmir: a) bu qanun həm də təlimi əhatə etdiyinə görə spesifik sayıla bilməz; b) bu qanun daha mühüm bir qanunun konkret şəraitdə təzahür formasıdır,yəni törəmədir. O tərbiyənin aşağıdakı spesifik qanunlarını müəyyən etmişdir: 1. Sözlə fəaliyyət arasındakı əlaqəni əks etdirən qanun; 2. Planlı təsirlə kortəbii təsir arasındakı əlaqəni əks etdirən qanun. 3. Hörmətlə tələbkarlıq arasındakı əlaqəni əks etdirən qanun. 4. Müsbət keyfiyyətlərlə mənfi keyfiyyətlər arasındakı əlaqəni əks etdirən qanun. 5. Fərdlə kollektiv arasındakı əlaqəni əks etdirən qanun. İndi bu qanunların mahiyyətinə nəzər salaq. 1. Tərbiyəçi tərbiyə olunanın rasional və emosional aləminə nə qədər birgə təsir göstərərsə və həmin təsiri tərbiyə olunanı müvafiq fəaliyyətə cəlb etməklə nə qədər çox möhkəmləndirərsə, nəticə də bir o qədər səmərəli olar. 2. Planlı təsirlə (müəllimin təsiri) kortəbii təsir (mühitin təsiri) bir-birini nə qədər çoz tamamlayarsa tərbiyə olunanın formalaşması bir o qədər sürətlənmiş olar. 3. Tərbiyəçi şəxsə olan hörmət və tələbkarlığı özünə olan hörmət və tələökarlığı ilə nə qədər çox uzlaşdırsa, şəxs onun tələblərini bir o qədər yaxşı qəbul edər və yerinə yetirər. 4. Tərbiyəçi tərbiyə olunanların müsbət keyfiyyətlərini nə qədər çox inkişaf etdirərsə, mənfi keyfiyyətlərin inkişafını bir o qədər ləngitmiş olar. 5. Fərdin hərəkətləri kollektiv tərəfindən nə qədər çox təqdir olunarsa, həmin hərəkət bir o qədər dərin intişar tapar, pislənərsə ləngiyər: kolektivin fərdə olan münasibəti nə qədər parçalanarsa, nəticə bir o qədər zəifləyər. Bəzən tərbiyəçi tərbiyə olunandan çox tələb edir, özünə isə tələbkar yanaşmır. Tələbəyə deyir: dərsə gecikmə, amma özü zəngdən beş dəqiqə sonra sinifə daxil olur. Belə halda tələbə müəllimi eşitmir, onun tələbinə əməl etmir. Deməli, müəllim özünə qarşı da çox tələbkarlıq göstərməlidir. Bu, üçüncü qanunun tələbi olub, müəllimlə tələbənin münasibətini müəyyən edir. Müəllim şagirdə, tələbəyə verdiyi tələblərə, ümumiyyətlə, bütün tələblərə özü nə qədər riayət edərsə, bir o qədər tərbiyə tələbləri səmərəli şəkildə həyata keçirilər. Bütün ictimai elmlər qanunu, o cümlədən də tərbiyə qanunları-təbiət qanunlarından fərqli olaraq, - tendensiyaları ümumi istiqamətdə ifadə edir. Ona görə də bu qanunlarda konkret şəraitdə müəyyən müstəsnalıqlar, təsadüflər özünü göstərə bilər.
Tərbiyənin bu qanunları həmçinin mədəniyyət və incəsənət müəssisələrindəki tərbiyələndirmə fəaliyyətində də hökm sürən əsas qanunlardır. Bu müəssisələrdə aparılan tərbiyə tədbirlərində həmin qanunlar əsas götürülür. Çünki bu cəmiyyətin tələblərindən doğan tərbiyə qanunlarıdır. Mədənityyət müəssisələrində istər eyni yaş qruplarında aparılan tərbiyə işləri, istərsə də müxtəlif yaş səviyyəli insanlarda aparılan tərbiyə işləri mövcud tərbiyə qanunları əsasında aparılır. Asudə vaxtın səmərəli təsirinə xidmət edən bütün tələblər cəmiyyətin əxlaq, ümumiyyətlə, tərbiyə tələbləri baxımından aparılır. Ona görə də tədbirlər ümumpedaqoji tələblərə əsasında təşkil edilir və aparılır. Yüklə 0,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|