Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi ci IL tarixi saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir

     2.  Özüntərbiyəyə rəhbərlik 

 

Özünütərbiyə  rüşeymləri  tərbiyənin  ilk  məhələlərindən  başlanır.  Yeni  verilən  tərbiyə  tələbləri  şüurlu 

surətdə  mənimsənildikcə,  uşağın  özü  tərəfindən  transformasiya  edildikcə,  özünü  dərketmə,  özünü  məcbur 

etmə meylləri də başlanır. Bu prosesə məhz müəllim rəhbərlik etməlidir. Müəllim tərbiyə tələbləri verdikcə 

uşaq şəxsiyyətinə, onun gücünə də müraciət etməlidir. Yəni tərbiyəçi və müəllim tərbiyə tələbləri ilə tərbiyə 

olunanın  fəaliyyətinə  elə  istiqamət  verməlidir  ki,  onlarda  müstəqillik,  təşəbbüskarlıq,  yaradıcılıq  fəallıq 

yaransın.  Bu  təsirlər  həmçinin  tərbiyə  olunanda  öz  üzərində  səylə  işləmə  arzusu  və  ona  daxili  tələbat  da 

yaratmalıdır. Bu isə tərbiyəçinin tərbiyələndirmə fəaliyyətinin əsasını təşkil edir. 

Mədəniyyət müəssisələrində isə bu iş daha böyük ustalıq, pedaqoji bajarıq və takt tələb edir. Belə ki, 

mədəniyyət müəssisələrində marağa görə təşkil edilən müxtəlif yaş qruplarında bu işin aparılma səviyyəisi 

də müxtəlif olur. Yaşlılardan ibarət qruplarda bu iş daha mükərəkkəb olur. Belə ki, dövrün aktual ictimai-

siyasi problemləri insanların əxlaqına müxtəlif şəkildə təsir göstərir. 

      İnsanlarda  düzgün  münasibət  formalaşdırmaq,  problemli  situasiyaları  düzgün  dərk  etdirmək, 

rəhbərdən  xüsusi  biliklər, pedaqoji  ustalıq  tələb  edir.  Təşkilatçı, tərbiyəçi  mövjud  şəraiti  obyektiv  şəkildə 

təhlil etməli, şəxsi özünə nəzər salmağa, özü-özünün hərəkət və fəaliyyətini təhlil etməyə məcbur etməlidir. 

Şəxsiyyət  özünü  təhlil  edərək  öz  nöqsanlarını  dərk  etməli  və  ya  özünü  doğru  bildiyi,  amma  cəmiyyət  və 

ətraf mühit tərəfindən qəbul edilməyən şərh, davranış və ya hərəkətlərini görməli, başa düşməlidir. Anjaq 

bundan  sonra  şəxsdə  özünü  tərbiyə  etmə  arzusu  və  meyli  yarana  bilər.  Özünü  tərbiyə  bütün  dövrlərdə 

mövjud olmuşdur. Xüsusən inqilablar və yenidənqurma dövrlərində buna böyük ehtiyaj yaranmışdır. Belə 

ki,  köhnə  ijtimai  münasibətlər  əsasında  formalaşmış  şəxs  yeni  cəmiyyətin  tələblərinə  çətin  alışır,  onda 

çaşqınlıq  yaranır,  yeni  tələbləri  qəbul  edə  bilmir.  Mədəniyyət  müəssisələrinin  tərbiyəvi  fəaliyfəti  belə 

vəziyyətlə daha çox aktuallıq vəsv edir. Mədəniyyət müəssisələrində aparılan tədbirlər vasitəsilə  yeni əxlaqi 

tələblər,  ictimai  münasibətlərin  mahiyyəti  təhlil  edilməli,  onun  daxili  mənzərəsi  insanların  qarşısında 

açılmalı  və  insanlara dərk etdirilməlidir.  Yeni  münasibətlərin  qəbul edilərək  insanların  mənimsənilməsinə 

düzgün  istiqamət  verilməlidir.  Hər  bir  yeni  ictimai  münasibətlər  isə  yeni  əxlaqi  keyfiyyətlər  yaradır  və 

cəmiyyət  üzvlərindən  bu  keyfiyyəti  mənimsəməyi,  ona  uyğun  hərəkət  etməyi  tələb  edir.  Odur  ki, 

özünütərbiyə  də  ictimai  xarakter  daşıyır,  onun  məzmunu  cəmiyyətin  dəyişməsilə  bərabər  gedir.  İşgüzar, 

kamil  və  hərtərəfli  şəxs  isə  mühit  və  onun  yeni  tələbləri  ilə  ayaqlaşmağa,  özündə  zəruri  keyfiyyətlər 

formalaşdırmağa,  lazım  olmayanları  aradan  qaldırmağa  çalışır.  İctimai  həyat  hadisələrində  fəal  iştirak 

etməyə,  ona  bu  və  ya  digər  şəkildə  təsir  göstərməyə  çalışır.  Bu  isə,  əsasən,  insanın  özünün  həyata  olan 

münasibətini başa düşdükdən, dərk etdikdən sonra başlanır. Həyatın insana verdiyi tələbləri, şəxs özü-özünə 

verməyə başlayır. 

      Özüntərbiyə  tələbatının  əmələ  gəlməsində  subyektiv  səbəblər,  amillər  də  mühüm  rol  oynayır. 

Subyektiv  şərtlər  dedikdə  formalaşmış  adətlər,  rəftarlar,  əxlaqi  anlayışlar,  ümumi  inkişaf  səviyyəsi,  iradi 

keyfiyyətlər, maraq, meyl və s. başa düşülür. Bu keyfiyyətlər insanların fərdi keyfiyyətlərində təzahür edir. 

      Özüntərbiyə stimulları maddi və mənəvi olmaqla iki yerə bölünür. Maddi stimullar əmək fəaliyyəti 

və iqtisadi tələbləri ilə bağlı olan stimullardır. Bu stimullar özünütərbiyədə əsas rol oynayır. 

     Mənəvi  stimullara  isə  insanların  mənəviyyata  olan  tələblərindən  doğan  stimullar  daxildir.  Mənəvi 

stimullar da insanların həyatdakı mövqeyindən doğur, maddi təminatla bağlı olur.