Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmişdir

YAZI. YAZININ YARANMA TARİXİ. YAZI MƏDƏNİYYƏTİ. YAZININ 
ƏHƏMİYYƏTİ 
 
Yazının əmələ gəlməsi və inkişafı cəmiyyətin inkişafı ilə əlaqədardır. Eyni zamanda 
yazı da insan cəmiyyətinin inkişafında xüsusi rol oynamış, onun ibtidai dövrdən bugünkü 
səviyyəyə qədər yüksəlməsinə müəyyən dərəcədə xidmət etmişdir. İnsanların mədəni 
inkişafında yazı çox mühüm rola malikdir. Belə ki, yazı mədəniyyəti inkişaf etdirmək üçün 
əsas və qüvvətli vasitədir. 
Əsrlər boyu insanların əldə etdiyi mədəni mirasların tarix 
səhifələrində əks olunmasında və qorunub saxlanmasında yazı başlıca rol oynamışdır. 
Cəmiyyətin bütün inkişaf prosesində yaradılmış nailiyyətlər yazı vasitəsilə bizə gəlib 
çatmışdır. Yazının köməyi ilə bu gün ən qədim xalqların tarixini öyrənir, onların adət - 
ənənələri, yaşayışları, ictimai quruluşları və b. cəhətlərlə tanış oluruq. Keçmişdəki bilik və 
təcrübələri öyrənmək və əldə olunmuş yeni bilik və bacarıqları gələcək nəsillərə ötürmək üçün 
yazı insanların həyatında həmişə xüsusi rol oynamışdır. Müasir dövrdə elmin, sənayenin, 
texnikanın sürətlə inkişaf etdiyi, informasiya bolluğu şəraitində hər bir yeniliyi tez dərk etmək, 
yadda saxlamaq, şifahi şəkildə ötürmək qeyri-mümkündür. Yazı isə hər hansı məsələni əks 
etdirərək, istənilən vaxtda canlandırmağa, üzərində düşünməyə, təkmilləşdirməyə kömək edir. 
Yazı sözün, dilin yaranma prosesinin davamıdır. İlk söz kimi ilk işarə çox çətin formalaşmışdır. 
Bunların yaranması insanın kamilləşməsi uğrunda mübarizəsinin nəticəsidir. Yazı şifahi sözün 
əbədiləşdirilməsi zərurətindən doğmuşdur və burada kollektivin rolu böyükdür.
Yazının meydana gəlməsi müxtəlif insan cəmiyyətlərində eyni 
vaxtda baş verməmişdir. B.N. Qolovin yazının meydana gəlməsini insanların müəyyən zaman, 
məsafə ölçüsündə, ünsiyyət yaratmaq tələbləri əsasında meydana gəldiyini bildirir. 
Uzaq 
keçmişdə ilk öncə insanlar əlaqə saxlamaq, ətraf aləmə, uzaq məsafələrə informasiya ötürmək 
ehtiyaclarını ödəmək üçün müəyyən simvolik məna daşıyan əşyalardan, şərti işarələrdən 
istifadə edərək “məktub-ismarıc” göndərmişlər. Bu vəzifənin necə yerinə yetirilməsinə aid ilk 
məlumatlardan birini e.ə V əsrdə yaşamış yunan tarixçisi Heredot vermişdir:Skif çarının İran 
padşahı Daraya göndərdiyi “məktub – ismarıc” quş, siçan, qurbağa və beş oxdan ibarət olmuş 
və bir növ “hərbi ultimatum” məzmunu daşımışdır: “İranlılar, əgər siz quş kimi uça bilməsəniz, 
siçan kimi yerdə gizlənə bilməsəniz, bataqlıqda qurbağa kimi hoppana bilməsəniz bizim 
oxlarımız sizi yerə sərəcəkdir”(15, 257).
Azərbaycan 
folklorunda, 
məsələn, 
“Daşdəmirin nağılı”nda, yaxud “Bir qalanın sirri” Azərbaycan kino-filmində bu tip “məktub” 
nümunələrinə rast gəlmək olur. 
Tarixən 
yazının 
müxtəlif 
növləri 
olmuşdur. Həmin yazı növləri bunlardır: 1. Şəkli yazı (piktoqrafik).
2. 
Fikri 
yazı 
(ideoqrafik). 3. Heca yazısı (silloqrafik). 4. Səs yazısı (fonoqrafik). 
Ayrı- ayrı dövrlərdə olan yazı növlərini və bunların inkişafıni 
tədqiq etməyin bəşər sivilizasiyasının, cəmiyyətinin inkişaf tarixini öyrənmək üçün böyük 
əhəmiyyəti var.