Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmişdir

Susdu
çəmən... dindi gülşən: 
İpəkdir
vicdanın, 
poladdır
yaxan! 
Yıxılmaz dağlara dayanmış arxan! 
Varlığı
izləyir 
heçlik
kölgə tək... 
İşıq 
qaranlıqla
pəncələşərək 
Siz 
gəncləşirsiniz
, tarix 
qocalır
. 
Nitqi zənginləşdirən vasitələr sırasında atalar sözü, zərb-məsəllər, frazeoloji birləşmələr 
mühüm yer tutur. Bu vasitələr nitqin kommunikativliyinin bir çox şərtlərini ödəyir. 
Məsələn, Ustad Şəhriyar bu vasitələrdən məharətlə, onları bir qədər dəyişdirərək 
istifadə edir.
“Dünya qəza-qədər, ölüm itimdir”-Dünya ölüm-itim Heydər baba, dünya yalan 
dünyadı, Süleymandan, Nuhdan qalan dünyadı” –Süleymana qalan dünya. 
Şair və dilçi alim F.Məmmədli yaradıcılığında sözün təqdimin aparıcı leytmotivdir. 

---

Nitqin ifadəliliyi
mədəni nitqin əsas əlamətlərindən biridir. Dili ünsiyyət vasitəsi ilə 
yanaşı, təsiredici vasitə kimi də qiymətləndirən mütəxəssislər bu keyfiyyəti nitq üçün son 
dərəcə lazımlı hesab edirlər. Nitqdə ifadəlilik çox geniş spektrə malik bir anlayışdır. Bu 
spektrin genişliyi həm ifadəliliyin əmələgəlmə yollarının müxtəlifliyi, həm də ifadəetmə 
xarakterinin mürəkkəbliyindən irəli gəlir. Nitqin ifadəliliyi onun quruluşunun elə 
xüsusiyyətlərinin toplusudur ki,onlar dinləyicinin diqqət və marağını nəzərdə tutur, əsas 
götürür. Natiqlik sənətində nitqin ifadəliliyi amilinə xüsusi önəm verilir. Nitqin ifadəliliyi 
çıxışın effektivliyini artırır, parlaq nitq dinləyicidə maraq oyadır, diqqəti danışığın predmetinə 
yönəldir. O yalnız ağıla deyil, həm də hisslərə və təxəyyülə təsir edir. 
Qeyd etmək lazımdır ki, “nitqin ifadəliliyi” anlayışını müəyyən edən vahid təyinat 
yoxdur. Nitqin bu keyfiyyətini təsvir edən müxtəlif yanaşmalar mövcuddur. Tədqiqatçılar 
hesab edir ki, ifadəlilik dilin müxtəlif səviyyələrində olan vasitələrlə yarana bilər. 
Bu cəhətdən nitqin ifadəlilik sahələri bunlardır: tələffüz ifadəliliyi, aksentoloji (vurğuya 
görə) ifadəlilik, leksik, sözyaratma və frazeoloji ifadəlilik, morfoloji, sintaktik ifadəlilik, 
intonasiya və üslub ifadəliliyi.
A .N.Vasilyeva şifahi nitqdə ifadəliliyin daha çox ünsiyyət şəraitindən asılı olduğunu 
yazır: “Sözsüz ki, teoremin sübut edilməsindəki ifadəliliklə, reklamın elan edilməsindəki 
ifadəlilik məzmun və formasına görə əhəmiyyətli dərəcədə fərqlidir. Buna görə ilk növbədə 
informativ ifadəliliklə, hissi və təsiredici ifadəliliyi fərqləndirmək lazımdır. Bu zaman 
ifadəliliyin hər iki növünün özünün də yarım növü ola bilər: açıq (ekspressiv) və örtülü 
(impressiv) ifadə formaları. Bu növ və yarım növlərin münasibətləri əsas üslublara görə 
fərqlidir” (5, 80-81). 
B.N. Qolovin ayrı-ayrı şəxslərin