Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

rasionallaşdırıcı 
funksiya 
(fikrin məntiqi formaya, anlayışlar formasına çevrilməsi) və 
sistemləşdirici 
funksiya (insan təcrübəsinin və biliklərin müxtəlif 
formalarının nəzəri şəkildə qaydaya düzülməsi, sahmana salınması) da 
yerinə yetirir. 
Ümumiləşmiş ideya və təsəvvürlər işləyib hazırlamaq vəzifəsi 
dünyagörüşünün nəzəri- rasional forması kimi fəlsəfəyə lap əvvəldən xas 
olmuşdur. Ilk dövrlərdə fəlsəfə ümumiləşdirmə üçün elmdən kənar və 
elmə qədər mövcud olan təcrübələrə, faktlara (o cümlədən də adi gündəlik 
həyatda mövcud olan faktlara) müraciət etmişdir. Məsələn, qədim yunan 
fəlsəfəsinin bütün mövcudluqların atomlardan təşkil olunması haqqında 
tə‟limi bu sahədəki konkret elmi kəşflərdən çox- çox əvvəl yaranmışdır. 
Deməli, bu fəlsəfi ümumiləşdirmə elmə deyil, maddi cisimlərin hissələrə 
bölünməsi haqqında gündəlik praktiki müşahidə və vərdişlərə, həndəsi 
parçanı hissələrə bölmək haqqında riyaziyyatın malik olduğu təcrübəyə 
əsaslanmışdır. Ən adi görünən, gündəlik həyatda addımbaşı rast gəlinən 
müşahidələrin fəlsəfi təfəkkür tərzi ilə birləşməsi nəticəsində ətraf 
dünyanın bə‟zən dərin səciyyəvi cəhətlərini və qanunauyğunluqlarını 
açmaq (kəmiyyətin keyfiyyətə keçməsi, müxtəlif predmetlərə daxilən 

---

24 
ziddiyyətliliyin xas olması və s.) mümkün olmuşdur. Gündəlik təcrübə, 
həyati praktika fəlsəfi ümumiləşdirmələr üçün bu gün də mühüm mənbə 
rolunu oynayır. Lakin tarixi inkişaf gedişində fəlsəfi ümumiləşdirmələr 
aparmaq üçün praktiki və elmi- nəzəri biliklərin rolu durmadan artır. 
Deyilənlərlə yanaşı, fəlsəfə mədəniyyət sistemində mühüm 
tənqidi 
funksiya 
yerinə yetirir. Bu, onda ifadə olunur ki, mürəkkəb fəlsəfi 
problemlərin həlli, dünyaya baxışın təkmilləşməsi bir qayda olaraq 
müxtəlif yanlışlıqların, səhvlərin və qalıqların tənqidi sayəsində baş verir. 
Fəlsəfə tarixində F.Bekon bu funksiyanın rolunu xüsusi qeyd etmişdir. O, 
göstərirdi ki, müxtəlif kabuslar (cəhalət, dini fanatizm, ehkamçı idrak və 
mühakimə ən‟ənələri və s. maniələr) canlı, daim axtarışda olan intellektin 
düşmənidir. 
Bütün tarixi dövrlərdə qabaqcıl mütəfəkkirlər, köhnə baxışlara, 
ehkamlara, dünyagörüşü sxemlərinə şübhə ilə yanaşmışlar. Bununla 
yanaşı, onlar köhnə sistem və baxışlarda mütərəqqi olanı, həqiqi və 
qiymətli nə varsa hamısını müdafiə etmiş, əsaslandırmış və inkişaf 
etdirmişlər. Bu, onu sübut edir ki, mədəniyyət sistemində fəlsəfə tənqidi 
süzgəc rolunu həyata keçirir. O, müxtəlif dünyagörüşlərində yaranmış 
olan müsbət tərəfləri toplayır və onu gələcək nəsillərə ötürür. 
Fəlsəfə insanların mədəni- tarixi təcrübənin bütün formalarının