Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001
Yüklə 3,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Sistemli- struktur
təhlil metodu o deməkdir ki, cəmiyyəti sadəcə olaraq müxtəlif əlaqələrin və münasibətlərin məcmusu kimi götürmək doğru deyildir. Ona qanunauyğun və sabit əlaqələrin sahmanlı düzülüşünü ifadə edən canlı orqanizm kimi baxmaq tələb olunur. Bu o deməkdir ki, ona sistemin struk- turu kimi yanaşmaq lazımdır. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi sistem ünsürlərin (elementlərin) qarşılıqlı əlaqəli, sahmanlı düzülüşü, strukturu və mütəşəkkilliyi deməkdir. Sistemin ünsürləri kimi predmetlər, hadisələr, əlaqə və münasibətlər, bir sözlə onun təşkil edən ilkin təhlil vahidləri götürülür. Cəmiyyət müxtəlif səviyyələri və tərəfləri əhatə edən bütöv bir tam kimi, yekcins bir bütövlük kimi çıxış edir. Sosial idrakın bu metodu öyrədir ki, hər cür elementlər və ünsürlər çoxluğu hələ bütövlük demək deyildir. Çoxluğun bütövlüyə çevrilməsi üçün onun ünsürləri diferensiasiyalı xarakter daşımalıdır. Sistemin ünsürləri nə qədər çox dife- rensiasiyaya uğrayırsa, onun bütövlüyü də bir qədər möhkəm olur. Bütövlük keyfiyyətinə malik olan sosial sistemin tərəfləri arasında əlaqə və münasibətlər qeyri- xətti qaydada düzülür. Onlar qarşılıqlı surətdə bir- birinə tə ' sir göstərirlər. Sosial reallıqda hadisələr və proseslər bir- birilə tabeçilik (subordinasiya) və qarşılıqlı əlaqə (koordinasiya) münasibətlərində çıxış edir. Sosial həyatın bütövlüyü və vəhdəti obyektiv səciyyə daşıyır və insanların fəaliyyətinin xarakteri ilə müəyyən olunur. Sosial idrakda sistemli- struktur təhlil metodunun tətbiqi bütünlükdə ümumbəşər tarixini öyrənmək, digər tərəfdən isə onun bu və ya digər mərhələsini dərindən araşdırmaq imkanı verir. Ikinci- tarixi- genetik metod birinci ilə sıx bağlıdır. Əslində bu metod sosial proseslərin yaranması və inkişafına zaman səpgisi baxımından yanaşılmasını ifadə edir. Beləliklə də tarixi- genetik metod 345 sistemli- struktur təhlil metodunu bir növ tamamlayır. Belə ki, sistemli- struktur təhlil metodu cəmiyyəti mürəkkəb sistem kimi araşdırır, onun fəaliyyəti mexanizmlərini tədqiq edir. Lakin bu metod sosial reallığı ya- ranma və inkişaf halında götürmür. Tarixi- genetik metod isə onun bu məhdudluğunu aradan qaldırır. Tarixi- genetik metodun mahiyyəti ictimai həyat hadisələrinin keçmişini, bu gününü və gələcək inkişaf meyllərini araşdırmaqdır. Bu metodun tarixiliyə əsas diqqət yetirməsi çox mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, o bir tərəfdən sübut edir ki, ictimai sistemin indiki vəziyyəti onun keçmişi ilə şərtlənir, ondan ayrılmazdır. Digər tərəfdən isə tarixi yanaşma tələbi ictimai reallığın müasir vəziyyətini əbədi və dəyişməz hesab etməyin mə ' nasızlığını göstərir. O sübut edir ki, cəmiyyətin hər bir vəziyyəti müvəqqəti xarakter daşıyır, o dəyişilir. Tarixilik prinsipi əslində öyrənilən obyektə konkret yanaşmanın zəruriliyi haqqında metodoloji tələbin zaman baxımından ifadəsi deməkdir. Bu metoda əsasən sosial idrak cəmiyyətə birdən- birə yaranan obyekt kimi baxmır, onu daim dəyişilmə və təkmilləşmədə, inkişafda olan proses kimi götürür. Üçüncü metodun- Yüklə 3,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|