Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

həqiqətin səciyyəvi cəhətlərindən biri də onda şərtilik 
əlamətinin nisbətən güclü olmasıdır
. Aydındır ki, şərtilik ünsürlərinin 
(ideallaşdırma, gerçəkliyin təxmini, kobud formada əks etdirilməsi, real 
həyatdan fərqli modellərdən istifadə olunması və s.) tətbiqi öyrənilən ob-
yekti düzgün, mütabiq əks etdirməyin spesifik qnoseoloji priyomlarıdır. 
Bu yol ilə insan həm də sosial reallığı dərindən və hərtərəfli əks etdirir, 
ona inkişaf və dəyişmədə yanaşa bilir. Qeyd olunmalıdır ki, sosial həyatı 

---

348 
öyrənərkən ideallaşdırma daha çox zəruridir. Bu öyrənilən obyektin son 
dərəcə mürəkkəb olmasından irəli gəlir. Ideallaşdırma öyrənilən hadisə və 
prosesləri sadələşmiş şəklə salmağa, onları təsadüflərdən və ikinci dərəcəli 
əhəmiyyət kəsb edən amillərdən təmizləməyə imkan verir. Obyekt xalis 
şəkildə, təsadüflərdən və ardımçı ünsürlərdən təmizlənmiş şəkildə 
götürülür. Beləliklə də onların mahiyyətini və inkişaf istiqamətlərini, 
meyllərini aşkar etmək asanlaşır. 
Bununla birlikdə göstərilməlidir ki, sosial idrakda şərti priyomların 
tətbiqi müəyyən qədər ziddiyyətli xarakter daşıyır: onlar bir tərəfdən 
reallığı yaradıcı surətdə, 
obyektiv- həqiqi əks etdirmək
üçün zəruridir, 
digər tərəfdən isə şərtiliyin rolu cüz
'
i olaraq şişirdildikdə sosial biliyin 
idraki əhəmiyyəti azalır və heçə enir. 
Deyilənlər sübut edir ki, sosial həyat son dərəcə mürəkkəb və 
çoxpilləli xarakterə malik olduğu üçün onun öyrənilməsi də müəyyən 
çətinliklər yaradır. 
Sosial idrakın obyektiv çətinlikləri ilə yanaşı 
müəyyən subyektiv xarakterli çətinlikləri də vardır
. Burada idrakın 
subyekti olan insan müxtəlif ictimai əlaqələrə cəlb olunmuş halda çıxış 
etsə də, özünün fərdi təcrübəsinə və intellektinə, tələbat və mənafelərinə, 
dəyərlərinə malikdir. Buradan aydın olur ki, sosial idrakı 
səciyyələndirərkən onda şəxsiyyət amilinin mühüm rolu göstərilməlidir.