Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Hər üç qanunauyğunluğun mənfi istiqamətdə olması keç-
id dövrünün son dərəcə çətin və ağrılı gedişi ilə izah olunur
. Buna 
görə də bazar iqtisadiyyatının yaradılması, həmin böhran hallarının başa 
düşülməsi və tezliklə aradan qaldırılmasından çox asılıdır. 
Birinci qrup qanunauyğunluqlar xüsusilə mühüm yer tutur. Uzun 
müddət davam etmiş sosializmdə inzibati- amirlik sistemi şəraitində 
dövlət yeganə mülkiyyətçi idi. Cəmiyyətin bütün maddi ne'mətləri onun 
sərəncamında olmuşdur. Totalitar rejimdən açıq, demokratik cəmiyyətə 
keçid dövründə isə əmlakın xeyli hissəsi xüsusi mülkiyyətə keçir. 
Beləliklə də dövlət iqtisadi qərarlar qəbul edilməsində öz inhisarını itirir. 
Bu hal dövlətin iqtisadi həyatdakı vəziyyətində bir sıra dəyişikliklər 
yaradır. Hər şeydən əvvəl transformasiya prosesində dövlət iqtisadi qa-
nunvericiliyin mənbəyi olmaqla, həm də özü həmin qanunlar üzrə 
fəaliyyət göstərir. Bu o deməkdir ki, müəyyən qanun qəbul edildikdən 
sonra dövlət də bu qanunu pozmamalıdır. Əks halda o da şirkətlər və 
vətəndaşlar kimi müəyyən sanksiyalara mə'ruz qalmalıdır. Dövlət 
müəssisələri də bazarın digər subyektləri ilə eyni qaydalar üzrə 
işləməlidirlər. Məsələn, əgər dövlət müəssisəsi istehlakçıya müvafiq əmtəə 
göndərilməsi şərtini pozarsa, ona qarşı sanksiya tətbiq edilməlidir. 
Ayrı- ayrı təşkilatlar və vətəndaşlarla yanaşı, 
dövlətin də cəmiyyəti 
tənzim edən hüquq sisteminə cəlb olunması qərb sivilizasiyasının ən 
böyük nailiyyətlərindən biridir
. Bu, bazar subyektlərinin müstəqilliyini 
tə'min edir. Sonuncu isə bazar mexanizminin tam dolğunluğu ilə fəaliyyət 
köstərməsinin vacib şərtidir. 
Dövlətin vəziyyətinin dəyişilməsinin 
ikinci 
səpkisi budur ki, onun 
iqtisadiyyata tə'sirinin yeni vasitələri yaranır. Əlbəttə hər hansı bir liberal 
iqtisadi rejim şəraitində də dövlət passiv müşahidəçi olmamalıdır. Lakin 
planlı təsərrüfat sistemində dövlətin iqtisadi idarəçiliyi daha çox 
məcburiyyət vasitələrinə əsaslanırdı. Bundan fərqli olaraq bazar 
münasibətləri şəraitində dövlət daha güclü və çevik xarakter daşıyan 
maliyyə tənzimləmə metodlarına malik olur. Belə metodlar bazarın bütün 
subyektlərinə pul, vergi, valyuta və digər maliyyə tənzimediciləri 
vasitəsilə tə'sir etməyi nəzərdə tutur. 
Üçüncü səpki 
bazara keçid prosesində özünü göstərən pozuntuların 
(fiaskonun) əvəzinin ödənilməsi ilə bağlıdır. Bu o deməkdir ki, dövlət 
təkcə istehsal funksiyaları yerinə yetirməməlidir. Bundan əlavə o sosial 
sferaya, fundamental elmlərin inkişafına və ətraf mühitin qorunmasına 
qayğı göstərməlidir, həmin sahələri maliyyələşdirməlidir. 
1
Bax: Курс экономической теории. M.Çepurinin redaktəsi ilə. М.,1999, 
с.700. 

---

385 
Bazar qanunları əmək fəaliyyətində və bu prosesdə yaranan 
münasibətlərdə də ciddi dəyişikliklər yaradır. Bazar şəraitində əmək 
xidmətlərinin alqı- satqısı azad işçinin muzdla işə cəlb olunması 
formasında baş verir. Burada müxtəlif məsələlər (iş gününün müddəti, 
əmək haqqının miqdarı, işçinin vəzifə öhdəlikləri və sair) əvvəlcədən 
razılaşdırılır. 
Başqa sahələrdə olduğu kimi əmək bazarında da vəziyyət müvafiq 
əmək prosesində hazırlanacaq məhsula olan tələbat ilə müəyyən olunur. 
Bununla yanaşı