Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Fəlsəfə şəxsiyyəti inteqral, zəngin təzahürlərə malik sosial 
mövcudluq forması kimi araşdırır
. Göstərir ki, şəxsiyyət özünün daxili 
bütövlüyü və nisbi müstəqilliyi sayəsində malik olduğu qabiliyyətləri və 
imkanları rellaşdıra bilir. Şəxsiyyət ictimai fəaliyyətin müxtəlif sahələrinin 
yaradıcı subyektidir. O özünümüəyyənləşdirmə, özünütənzim etmə və 
özünütəkmilləşdirmə kimi yüksək keyfiyyətlərə malikdir. Şəxsiyyəti 
səciyyələndirən cəhətləri araşdırarkən onun daxili aləmə malik olması 
xüsusi qeyd edilməlidir. Əslində bu keyfiyyətinə görə o, heyvanlardan və 
cansız təbiətin obeyktlərindən seçilir. Şəxsiyyətin daxili aləmi anlayışı 
müxtəlif tərəfləri əhatə edir. Onun məzmununa fərdi emosiyalar ilə yanaşı, 
ətraf dünyanın rəngarəng formalarda inikas etdirilməsi də daxildir. 
Şəxsiyyətin daxili aləmində onun düşdüyü konkret şəraitin təhlili üsulları 
mühüm yeri tutur. Məhz bu və ya digər sosial situasiyanı, burada ona təsir 
göstərən amilləri araşdırmaqla şəxsiyyət özünün real vəziyyətə qovuşması 
üsulunu və səviyyəsini müəyyənləşdirir. Nəzərdə tutulmalıdır ki, onun 
emosionallığı, ətraf dünyaya yaradıcı münasibəti nə qədər yüksəkdirsə, 

---

550 
baş verməkdə olan proses və hadisələrə cəlb olunması da bir o qədər tam 
və dolğun xarakter alır. 
Şəxsiyyətin daxili aləmi onun mənəvi yetkinliyinin əsas 
göstəricisidir
. O özünün davranış və hərəkətlərini etik baxımdan, 
xeyirxahlıq, ədalət, doğruçuluq mövqeyindən qiymətləndirir və müvafiq 
nəticələr çıxarır. 
Qeyd olunmalıdır ki, insanı şəxsiyyət kimi səciyyələndirən cəhətlər 
birdən birə hazır şəkildə yaranmır. Onlar insanın şəxsi təcrübəsi, onun 
sosial mühit ilə əlaqələndirilməsinin nəticəsi kimi çıxış edir. Həm də 
nəzərdə tutulmalıdır ki, insanın həyatında baş verən əsaslı dəyişikliklər 
onun oynadığı rolu, əhatə dairəsini, həll etmək istədiyi vəzifələri, onun 
bütün həyat tərzini əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdirir. Bu prosesdə insanın 
«Mən»i ciddi surətdə yeniləşir. Şəxsiyyətin «Mən»i mürəkkəb xarakterə 
malikdir. O insanın intellektual və emosional inkişaf səviyyəsi ilə, 
psixikanın ayrı- ayrı tərəfləri arasında ahəngdarlığın dərəcəsi və 
şəxsiyyətin sabitlik göstəricisi ilə müəyyən olunur. Sonuncu cəhət 
şəxsiyyətin keyfiyyətlərinin qiymətləndirilməsində xüsusilə mühümdür. 
Şəxsiyyətin həyatında dönüş səviyyəli məqamlar baş verdikdə o elə 
bir vəziyyətə düşə bilər ki, daha əvvəlki qaydada yaşaması qeyri- mümkün 
olur. Onun «Mən»inin sabitliyinə ətraf mühitin dağıdıcı təsiri öz işini 
görür. Belə halda o öz daxilində yaranan ziddiyyətləri aradan qaldırmağa 
çalışır. Beləliklə də öz «Mən»ini mövcud şəraitin tələblərini nəzərə almaq-
la dəyişdirir, yenidən qurur. Bu məqamda onun yaradıcılığı daha aydın 
üzə çıxır. Əlbəttə şəxsiyyət yaranmış şəraitin təsirilə baş verən 
ziddiyyətləri başqa, nisbətən asan yollarla (tezliklə vəziyyətə adaptasiya 
etmək, süstlük göstərmək, tənəzzülə uğramaq) da aradan qaldıra bilər. La-
kin əsas yol onun şəxsiyyət kimi öz- özünü saxlaya bilməsi naminə özünü 
dəyişdirmək qabiliyyəti ilə bağlıdır.