Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Onun ilk pilləsini dvoryan (zadəgan) maarifçiliyi təşkil 
edir
. Həmin mərhələnin ən görkəmli nümayəndəsi 
A.Bakıxanov
(1794- 
1847) olmuşdur. Maarifçilik fikirləri əsasən aşağıdakı əsərlərində ifadə 
olunmuşdur: «Kəşf- əl- Qəraib» (Qəribə kəşf), «Əsrar- əl Məlaküt», (Səma 
çarlığının sirləri), «Təhzibül- əxlaq» (Əxlaq tərbiyəsi) və «Eyn- əl Mizan» 
(Tərəzinin mahiyyəti). 
Bakıxanov Azərbaycanda orta əsrlərin son mütəfəkkiri və yeni 
dövrün ilk mütəfəkkiri idi. Onun yaradıcılığında klassik şərq elmi və 
ədəbiyyatı ilə müasir yeni dövrün elmi cücərtiləri əlaqəli şəkildə çıxış 
etmişdilər. Buna görə də onun 
dünyagörüşü xeyli dərəcədə 
ziddiyyətlidir
. O bir tərəfdən maarifçi kimi tanınıb, tarixə maarifçi baxışı 
təbliğ edirdi, digər tərəfdən isə şərq sxolastikasından tam azad ola 
bilməmişdi, maarifçi monarxa ümid bəsləyirdi. 

---

110 
Bakıxanovun kainat haqqında kosmoqrafik baxışları xüsusi maraq 
doğurur. 
O Kopernikin heliosentrik sistemini müdafiə edirdi. 
Öz 
əsərlərində günəş sistemi cisimlərinin fiziki təbiəti və quruluşunu izah 
etməyə çalışırdı. 
Onun mə‟nəvi etik görüşləri də diqqəti cəlb edir
. Bakıxanov 
öyrədirdi ki, mə‟nəviyyat, əxlaq, tərbiyə və təhsil sayəsində formalaşır. 
Onun etikasında və məntiqi görüşlərində rasionalist və maarifçi ideyalar 
özünü göstərir. 
Bakıxanovun digər 
bir xidməti elmin predmeti ilə ilahiyyatın 
predmetinin bir- birindən ayırmasıdır
. O göstərirdi ki, birinci təbiəti 
öyrənir, ikinci isə ilahi problemlərlə məşğul olur. 
O özünün bir sıra əsərlərində (xüsusən də Təhzibül- Əxlaqda) 
kainatın maddi varlıq olduğunu irəli sürmüşdür
. Bakıxanov həm də 
göstərirdi ki, varlıq yox olmur, bir haldan başqa hala keçir. O təbiətdəki 
bütün əşya və