Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

VII FƏSIL.
INSANIN FƏLSƏFI ANLAMI 
 
1. Fəlsəfədə insan mövzusunun yeri 
 
Birinci 
mövzuda 
fəlsəfənin 
öyrəndiyi 
əsas 
məsələlər 
qruplaşdırılarkən insan problemini xüsusi qeyd etmişdik. Insan, onun 
varlığı, mənşəyi həyatının mə‟nası, ölümü və ölməzliyi ilə bağlı məsələlər 
fəlsəfənin xüsusi bölməsində əhatə olunur. 
Bu bölmə fəlsəfi antropolo-
giya (insan haqqında tə‟lim deməkdir) adlanır
. Qeyd edək ki, insan 
mövzusu həmişə fəlsəfənin diqqət mərkəzində olmuşdur. Müasir dövrdə 
isə insanın fəlsəfi mə‟nalandırılmasına maraq xüsusilə böyükdür. Hazırda 
gözümüz qarşısında bütün biliklərin antropolojiləşməsi meyli baş 
verməkdədir. Bu meyl onda ifadə olunur ki, fəlsəfi problemlərin ümumi, 
mücərrəd izahının yerini, onların insan fenomeni baxımından konkret 
mə‟nalandırılması tutur. Hətta ən‟ənəvi fəlsəfi məsələlərin özü də getdikcə 
daha çox antropoloji əsaslar üzərində qurulmaqdadır. Antropologiyanın 
banisi M.Şeler göstərmişdir ki, fəlsəfənin bütün mərkəzi problemlərini 
mahiyyət etibarilə insan probleminə müncər etmək olar.
1
Hazırda, insan probleminə çoxalmaqda olan diqqət aşağıdakı 
səbəblərlə izah edilir
. 
Hər şeydən 
əvvəl müasir ictimai inkişafda insanın 
rolu durmadan artır. O, sosial proseslərə və bütövlükdə dünyanın 
gedişatına güclü tə‟sir göstərir. 
Digər 
tərəfdən, müasir elmi -texniki 
tərəqqinin törətdiyi nəticələr baxımından insan ilə texnika arasındakı 
münasibətlərə yeni tərzdə yanaşmaq tələb olunur. 
Nəhayət
, indi 
bəşəriyyətin rastlaşdığı qlobal problemlər insanın varlığını təhlükə altına 
alır. Deməli onların həlli də insan ilə sıx bağlıdır. 
Tarixin dönüş məqamlarında insan probleminə maraq daha da 
çoxalır. Bu onunla izah edilir ki, həmin dövrlərdə təkcə bu və ya digər 
insanın deyil, bütövlükdə cəmiyyətin mövcudluğu, onun məramı və 
məqsədi ilə bağlı məsələlər ön plana çəkilir. Müasir cəmiyyət məhz belə 
dövrü yaşayır. Keçmiş SSRI -yə daxil olan digər respublikalar kimi 
Azərbaycan da öz müstəqilliyini əldə etmişdir. Burada totalitar rejimdən 
açıq demokratik cəmiyyətə, bazar münasibətlərinə keçid baş verir. Təbi-
idir ki, belə şəraitdə sosial, iqtisadi və mədəni dünyagörüşü baxımından 
insanın rolu qeyri adi dərəcədə artır. 
Fəlsəfə insanı öyrənən konkret elmlərdən (iqtisadi nəzəriyyə, sosi-
ologiya, psixologiya, təbabət, biologiya və sair) fərqli olaraq ona bütöv bir 
1
Bax: М.Шелер. Положение человека в космосе.(Проблема человека в 
западной философии) М., 1988, с. 31-33. 

---

234 
tam kimi yanaşır. Müasir dövrdə insanı öyrənən bu xüsusi elmlər böyük 
nailiyyətlər əldə etmişlər. Lakin onlar öz predmetlərinə uyğun olaraq 
insanın bu və ya digər səpkisinə diqqət yetirirlər. Buna görə də həmin 
mə‟lumatlar əksərən birtərəfli xarakter daşıyır. Odur ki.