Cəmiyyət burada yaşayan insanların sadəcə məcmusu olmadığı kimi, ictimai şüur da ayrı- ayrı şəxslərin şüurlarının məcmusu deyildir. Ictimai şüur özünəməxsus bütövlükdür müstəqil spesifik sistemdir. Şəxsi ideyalar yalnız fərdi mövcudluq çərçivəsindən kənara çıxaraq
ümuminin malına çevrildikdə, cəmiyyətin şüuruna, hüququna, əxlaqına,
davranış normalarına daxil olduqda ictimai əhəmiyyət kəsb edir, sosial
qüvvə olur. Bu halda həmin ideyalar mütəşəkkil sosial reallıq meydanına
sahib olur. Artıq burada fərdi şüur başlıca rol oynamır. Beləliklə də
cəmiyyətdə hər bir insanın ictimai şüur ilə dialoqu baş verir.
Bütövlükdə götürülən ictimai şüur dövlət və yaxud qanun kimi fərdi şüura qarşı duran mənəvi reallıqdır . Əlbəttə insan prinsipcə bu mə
'
nəvi qüvvənin
əleyhinə çıxa bilər. Lakin bu dövlətin əleyhinə qiyam qaldırmaq kimi
mə
'
nasız və uğursuz işdir. Buna görə də cəmiyyətin hər bir üzvü mə
'
nəvi
həyat reallığının (ictimai şüurun) sözün müəyyən mə
'
nasında ona qarşı
duran forma və üsullarını nəzərə almalıdır. Tarixən qərarlaşmış olan bu
mə
'
nəvi həyat sistemini dəyişdirə bilmək üçün insan birinci növbədə onu
mənimsəməlidir.
Hər bir insan nəsli ondan əvvəlki tarixin topladığı qüvvələrin
köməyi ilə öz praktiki fəaliyyətində və idrakında irəliyə doğru inkişaf edə
bilir. Biz yalnız keçmişə dərindən diqqət yetirmək vasitəsilə fikrən
gələcəyə nəzər sala bilirik. Başqa sözlə deyilsə, keçmiş nəslin yaratdığı
ehtiyat bazası bizim irəliləməyimiz üçün bir növ start meydanı rolunu
oynayır. Şəxsi şüur bu mə
'
nada tarixin toplamış olduğu təcrübə deməkdir.
Öz növbəsində ictimai şüur da fərdidən kənarda mövcud deyildir. Lakin o
fərdi şüurun nəticələrini özünə qəbul edərkən, onlara seçimlə yanaşır,
yə
'
ni bə
'
zi cəhətləri götürür, digərlərini isə bir kənara qoyur. Bu qəbildən
olan seçim fərdi şüura da xasdır. Yə
'
ni o da ictimai şüurda olan ideyaların
bə
'
zilərini götürür, digərlərini isə bir kənara atır.
Deyilənlər sübut edir ki,
