Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
Şəkil 1. Qan hüceyrələri. Qan hüceyrələrinə eritrositlər, leykositlər və
Yüklə 4,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Eritropez BFU-E vahidinin atəşəbənzər poliferatsiyasını interleykin - 3-ü stimulyasiya edir. Eritrositlə- rin unipotent sələfi olan
- Eritrositlər.
- Qırmızı qan cisimciklərinin yaş xüsusiyyətləri.
- (HbAic)-(HbAı)
- Qanda qazın fiziki həllolması.
- Oılt)
- Şəkil 5. Qanda oksihemoqlobinin dissosiasiyasınm PCh-dən asılılığı.
- COi-nin nəqliyyatı (daşınması).
|
Şəkil 1. Qan hüceyrələri. Qan hüceyrələrinə eritrositlər, leykositlər və trombositlər aid edilir. Eritrositlər və ya qırmızı qan cisimcikləri iki tərəfdən basıq, dairə formalı nüvəsiz hüceyrələrdir. Leykositlər və ya ağ qan cisimcikləri müxtəlif tip qranulaya malik kürə formalı nüvəli hüceyrələrdir. Trombositlər və ya qan lövhəcikləri sümük iliyində yerləşən gıqant hüceyrələr-meqakaro- sitlərin sitoplazmada hissələridir. A - eritrositlər. B-neytrofil. V -eozinofıl. Q- bazofil. D - limfositlər (kiçik və böyük). E - monosit. J -trombositlər. Periferik qanda qanyaradıcı üzvlərdə yaranan qan hü- ceyrələri dövran edir. Bura qırmızı sümük iliyi və limfoid sis- teminin orqanları (timus, dalaq, limfa düyünləri və limfoid fol- likullar) aiddir. Qırmızı sümük iliyində eritroblast hüceyrələrində eritroid hüceyrələr formalaşır, qana eritrositlər və retiku- lositlər daxil olur, milloid hüceyrələr - dənəli leykositlər əmələ 11
downloaded from KitabYurdu.org gəlir, qana çöp və seqment nüvəli neytrofıl leykositlər, yetişmiş bazofillər və eozinofil leykositlər daxil olur. Limforid sistemin orqanlarında T və B-limfositlər yaranır və qana daxil olurlar.
sürmüşdür. Bu sistemə sümük iliyi, qaraciyər, dalaq, limfa düyünləri aid edilir. Qanyaranma - əsas qanyaradıcı hüceyrələrdə müəyyən homopez hüceyrələrin sələflərinin yaranması, onların prolife- raksiya və diferentsirovka, həmçinin spesifik mikroəhatə he- mopoez amillərinin təsiri altında qanın hüceyrəvi elementlərinin yetişməsidir. Prenatel dövrdə homopez bir sıra inkişaf etməkdə olan orqanlarda baş verir. Anadan olandan sonra qanın yaranması uşaqlarda, ye- niyetmələrdə və yaşlı adamlarda yastı sümüklərin qırmızı sümük iliyində (kəllə, qabırğa, döş sümüyü, fəqərələr, çanaq sümükləri) və borulu sümüklərin epifızlərində həyata keçirilir. Limfositlər üçün isə qanyaradıcı dalaq, timus, limfa düyünləri, müxtəlif orqanların tərkibində olan limfoid follikullar hesab edilir. Periferik qanın yetkin hüceyrələri qırmızı sümük iliyində yetişən sələflərindən inkişaf edir.
xarici amil kimi vitamin B 12 (sianokobalamin) iştirak edir. Vitamin B 12 və fol turşusu orqanizmə qida maddələri ilə daxil olur. Vitamin Bi 2 -nin sorulması üçün mədə vəziləri mikropro- teid adlı maddə ifraz edir. Mikoproteid qanyaradıcı orqanların daxili faktoru ya Kestli faktoru adlandırılmışdır. Daxili faktor əmələ gəlmədikdə vitamin Bi 2 -nin qanyaradıcı üzvlərə təsiri dayanır və sümük iliyində eritrositlərin inkişafı ləngiyir. Fol turşusu orqanizmə ya qida maddələrinin tərkibində daxil olur və ya bağırsaq mikroflorası tərəfindən sintez olunur. Odur ki, qana fol turşusu və vitamin B 12 daxil olmadıqda 12 downloaded from KitabYurdu.org qanyaradıcı orqanların fəaliyyəti pozulur. Hər hansı səbəbdən oksigen aclığı zamanı qanda eritro- sitlər çoxalır. Lakin sümük iliyinin yerli oksigen aclığı erit- ropoezi sürətləndirə bilmir. Oksigen aclığı zamanı (anemiya, nəfəs alınan havanın tərkibində oksigen az olduqda, yüksək yerlərdə yaşadıqda, tənəffüs üzvlərinin xəstəliyi) böyrəklərdə qanyaradıcı maddə - eritropoetinlər əmələ gəlir. Heyvanın böyrəklərini çıxartdıqda qanda eritropoetinlər olmur. Eritroid sıranın başlanğıcı - eritrositlərin unipotent sələflərindən (CFU-E) formalaşan, eritropoezin əsas hüceyrəsi və ya atəşə- bənzər vahidi (BFU-E) hesab edilir. Sonuncu proeritrob-lasta başlanğıc verir və ya (CFU- E) onun əmələ gəlməsinə səbəb olur. Sonrakı diferensirofka Hb miqdarının artmasına və nüvənin itməsinə səbəb olur. Proeritroblastdan poliferatsiya və diferensirovka yolu ilə ardıcıl olaraq ertroblastlar inkişaf edir: bazofıl -»polixromotofil->oksifıl (normablast) və sonra bölünməyən formalar - retiklosit və eritrosit inkişaf edir. BFU-E-dən normaoblasta qədər - 12 hüceyrə nəsli, CFU-E- dən gecikmiş normoblasta qədər isə 6 və ya nisbətən az hüceyrə bölünməsi baş verir. Eritropoezin müddəti (əsas hüceyrə BFU-E-dən eritrositə qədər) 2 həftədir. Eritropoezin intensivliyinə eritropoetin nəzarət edir. Eritropoetin böyrəklərdə sintez olunur. Eritropoetinin əmələ gəlməsi üçün əsas stimul - qanda oksigenin miqdarının azalması hesab olunur (şəkil 2). Böyrəklərdə sintez olan eritropoetin qandan çıxır və eritrositlərin (CFU-E) unipotent sələfi və eritroid sıranın sonrakı sümük iliyinə daxil olur. Nəticədə eritrositlərin qanda miqdarı artır. Uyğun olaraq böyrəklərə daxil olan oksigenin də miqdarı artır və eritropoetinin əmələ gəlməsini ləngidir. 13 downloaded from KitabYurdu.org Oksigenin lozyiqinin artması ♦ I I ______ j ______ Eritrositlərin əmələ gəlməsinin artması
Eritrositlər rüşeym dövründə sümük iliyindən qana daxil olanda 1-2 saat müddətində nüvəyə malik olur. Eritrositlər ana bətnində qaraciyərdə əmələ gəlir. Döl anadan olandan sonra isə bünlar yalnız sümük iliyində yaranır. İlk eritrositlər mie- loid toxumadan əmələ gəlir. Hemoqlobin və eritrosit sintezində tərkibində ferritin və siderofilin zülalları olan dəmir və riba- som iştirak edir. Eritroblastlar sümük iliyindən qana düşərək bazofil maddə ilə zənginləşib retikilosit adlanır, sonra onlar 24-48 saat müddətində öz nüvələrini də itirərək, normab- lastlara, yəni normal eritrositlərə çevrilirlər. Eritrositlərin 120- 130-dan sonra ömrünü başa vurub sonra onlar əsasən qaraciyərdə və dalaqda parçalanırlar. Odur ki, bu orqanlara eritrositlərin «qəbiristanlığı» deyilir. Ömrünü başa vurub parçalanmış eritrositlərdən əvvəlcə öd piqmenti bilirubin əmələ gəlir. Ondan isə öd kisəsi və onikibarmaq bağırsaqda biliverdin və urobilin əmələ gəlir. Biliverdin ödə rəng verir. Uroblinin bir hissəsi sidiyə rəng verir, qalan digər hissəsi sümük iliyinə təsir edir və qanın yaranmasına səbəb olur. Urobilin həm də ster- kobilin adlı piqmentə çevrilərək nəcisə rəng verir.
downloaded from KitabYurdu.org
(normasitlər), qalınlığı 2,2 mkm, həcmi isə 90 mkm olan, nüvəsiz hüceyrələrdir. Hesablamalara görə bir dəqiqə müddətində 160 milyona qədər qırmızı qan cisimcikləri əmələ gəlir. Qırmızı sümük iliyindən qana daha çox nüvəli eritrositlər-re- tikulositlər daxil olur. Onlarda formalaşmış eritrositlərdən fərqli olaraq, ribosomlar, mitoxondiri və Holçi kompleksi olur. Qana daxil olan retkulositlərin miqdarı bütün dövran edən qanda olan qırmızı qan cisimciklərinin 1%-i qədər olur. Eritrositləri saymaq üçün Koryayevin hesablama ka- merasından və ya avtomatik elektron hesablama cihazlarından istifadə edilir. Adətən 1 mkl qanda olan qırmızı qan ci- simciklərini sayırlar. Eritrositlərin miqdarı qadınlarda - 3,9- 4xl0 12 // və ya 4,0- 4,5 milyon, kişilərdə - 4,0-5,2xl0 12 // və ya 4,5-5,1 milyon olur. Qanda eritrositlərin sayının azalmasına polisistemiya (yunanca poly-sosytos - hüceyrə, naima - qan) çoxalması eritropeniya deyilir. Eritrositlərin ümumi səthi bədən səthindən 1500 dəfə çox, 3000 m 2
qədərdir. Hemoliz. Qanın bir çox xəstəliklərində (məsələn, sarılıqda, leykozda) eritrositlərin ölçü və formaları onların osmotik rezistenliyi dəyişir, bu isə qırmızı qan cisimciklərinin hemolizi- nə - dağılmasına səbəb olur. Buna səbəb hüceyrəətrafı mühitdə mayenin osmotik təzyiqinin dəyişilməsi onlarda su mübadiləsinin pozulmasına səbəb olur. Məsələn, içərisində 3%-li NaCl olan hipertonik məhlula qan töksək, eritrositlər suyu itirməklə büzüşür, yəni plazmolizə uğrayır, əksinə, 0,3%-li hi- potonik məhlula qanı əlavə etsək, onda su tədricən eritrosit hüceyrələrinə daxil olaraq tədricən onları şişirdir və dağıdır, yəni bu zaman hemoqlobin eritrositlərdən çıxaraq plazmaya qarışır və plazma şəffaf qırmızı rəng alır - hemoliz baş verir. Belə qana lak qan deyilir. Bu proses osmotik hemoliz adlanır. Beləliklə, əmələ gəlmə səbəbindən asılı olaraq hemoli- zin bir neçə növü müəyyən edilir: Mexaniki hemoliz - ampulada qanı bərk çalxaladıqda; Termiki hemoliz - temperaturun təsiri nəticəsində; Kimyəvi hemoliz - eritrosit qlafında zülal lipid qişasının (saponin, benzol, efir, xlorform, öd turşuları, spirt və s.)
downloaded from KitabYurdu.org təsirindən həll olması nəticəsində əmələ gəlir. Bioloji hemoliz - heyvan və ya bitki mənşəli hemolizlər, an, qurd, ilan zəhərləri, bakteriya toksinlərinin qan hemolizlərinin təsiri nəticəsində baş verir (qan qrupları müvafiq gəlmədikdə). Normada insan qanının minimum osmotik davamlığı 0,48%, maksimum 0,32% təşkil edir. Qırmızı qan cisimciklərinin yaş xüsusiyyətləri. Anadan olandan sonra həyatın birinci saatlarında qanda qırmızı qan cisimciklərinin sayı çox - 6,0-7,0xl0 12 /l olur. Yeni anadan olmuş uşaqlarda eritrositlərin diametri iri, retikulositlərin miqdarı isə çox olur. Postnatal inkişafın ilk günü müddətində qırmızı qan cisimciklərinin sayı azalır, 10-14 günündə isə sayı yaş- lılardakı səviyyəyə çatır, azalması isə davam edir. 3-6 yaşlarda minimal göstərici müşahidə edilir (fizioloji anemiya). Bu, erit- rositin miqdarının qaraciyərdə sintezinin azalması və böyrəklərdə isə hazırlanması ilə əladəqar olur. Həyatın 3-4-cü ilində qırmızı qan cisimciklərinin sayı, yaşlılardakı normal səviyyədən aşağı olur, başqa sözlə 4,5xl0 12 /l az olur. Cinsi yetişkənlik dövründə qırmızı qan cisimciklərinin sayı sağlam normal adamlardakı səviyyəyə çatır.
Eritrositlərin hüceyrə membranı çox plastikdir. Bu hü- ceyrəyə deformasiya olmaqla və kapillyarlarm 3-4 mkm olan dar diametrlərini asan keçməyə səbəb olur.
Eritrositlərin qana qırmızı rəng verən bərk hissəsinin 90%- ni hemoqlobin adlanan maddə təşkil edir. Hemoqlobin sadə qlobin zülalından və dörd molekul hemdən ibarətdir. Hem isə protoporfirinlə 1 atom ikivalentli dəmirin (Fe ++ ) birləşməsindən əmələ gəlmiş mürəkkəb üzvi maddədir. Hemoqlobinin molekul çəkisi 68000-dir. Hem molekulunun tərkibindəki dəmir atomu oksigeni asanlıqla özünə birləşdirir və ya verir. Bu zaman dəmir valent- liyini dəyişmir. 16 downloaded from KitabYurdu.org Hemin molekulundakı karboksil qruplarından biri bir molekul qlobinlə birləşib hemoqlobinə çevrilir. Praktik olaraq eritrositin bütün həcmini tənəffüs zülalı - hemoqlobin (Hb) tutur. Hb-nin əsas funksiyası Ch-ni daşımasıdır. Orqanizmin inkişafının müxtəlif vaxtlarında əmələ gələn və qlobin sırasının quruluşu və oksigenlə yaxınlığına görə fərqlənən bir neçə tip hemoqlobin mövcuddur. Embrional Hb (Ç -və s -sıra) 19 günlük embrionda əmələ gəlir, eritrosit hüceyrələrdə hamiləliyin ilk 3-6 aylarında fəaliyyət göstərir. Fetal Hb (HbF-ör2^2) hamiləliyin 8-36 həftəsində meydana çıxır və dölün hemoqlobulinin 90-95%-ni təşkil edir. Sağlam yaşlı adamlarda HBA formalaşır.
yüksəlməsi şəraitində (PO 2 ), Hb-in O 2 ilə birləşir və ok- sihemoqlobin (HbÜ 2 ) əmələ gətirir, oksihemoqlobin oksigeni toxumalar gətirir. Burda O 2 asanlıqla azad olur, oksihemoqlobin oksigensizləşmiş Hb halına keçir (HbH) (şəkil 3). Oksigenin assosiasiya (Hb02) və dissosiasiyası (HbH) üçün dəmir atomu hema bərpa vəziyyətində olmalıdır (Fe 2+ ). Hema üçvalentli dəmir ilə birləşdikdə (Fe 3+ ) oksigeni çox pis daşıyan metahemoqlobin əmələ gəlir. Metahemoqlobin (MetHb)-Hb, dəmir saxlayan hema üçvalentli formada (Fe 3+ ) oksigeni daşımır; onunla möhkəm birləşir və nəticədə axırıncının dissosiayası çətinləşir. Bu mete- hemoqlobinə və qaz mübadiləsinin qaçılmaz çətinləşməsinə səbəb olur. MetHb əmələ gəlməsi anadangəlmə və qazanılma ola bilər. Eritrositlərə qüvvəli oksidləşdiricilərin təsiri buna səbəb olur. Bunlara nitratlar və qeyri-üzvi nitridlər, sulfanila- midlər və yerli anestetiklər (məsələn, lidokain) aiddir. Karboksihemoqlobin - oksigenin çox pis daşıyıcısıdır. Hemoqlobin 02-nə nisbətən 200 dəfə asan monooksid karbonla - karbon oksidlə - CO (dəmqazı) ilə birləşir və karbooksi- hemoqlobin dəmqazım əmələ gətirir. Dəm qazı ilə zəhərlənmələr zamanı təcili təmiz havaya çıxarmaq lazımdır. Qlükozalaşdırılmış hemoqlobin (HbAic)-(HbAı), ona 17 downloaded from KitabYurdu.org modifısirə olunmuş kovalent qlükoza birləşmişdir (normada 5,8- 6,2%). Şəkərli diabet xəstəliyinin ən mühüm göstəricilərindən birincisi HbAı c miqdarının 2-3 dəfə artmasıdır. Bu hemoq- lobinin oksigenlə yaxınlığı, adi hemoqlobinə nisbətən zəif olur. Skelet və ürək əzələsində olan xüsusi hemoqlobin mioqlo-bin adlanır. Bunun prostetik qrupu hemoqlobin molekuluna bənzəyir. İnsanda mioqlobin ümumi oksigenin 14%-ə qədərini birləşdirə bilir. Bu isə işləyən əzələnin oksigenlə təmin olun- masında böyük rol oynayır. Orta yaşlı sağlam adamların qanında hemoqlobinin orta səviyyəsi kişilərdə 14,5q% (145q/l), 13,0-16q% (130-160 q/1), qadınlarda isə 13q% (130 q/1), 12,0-14,0q% (120-140q/l) arasında tərəddüd edir. Yəni 100 ml qanda hemoqlobinin mütləq miqdarı 16,67q%, yəni 160,7q/l-ə bərabər olur. Hemoqlobinin qanda ümumi miqdarı təxminən 700 qramdır. Qanda hemoqlobini bir çox üsullarla təyin etmək olar. Oksihemoqlobinlə zəngin olan qana bir qədər qırmızı qan duzu əlavə edib, oksihemoqlobini methemoqlobinə çevirirlər. Bu zaman azad olunmuş oksigenin miqdarı Van Slayk və ya Bar- kroft cihazı ilə müəyyən edilir. Sonra 0° temperatur və 760 mm təzyiqdə lq hemoqlobinin 1,34 ml oksigeni özünə birləşdirə biləcəyini nəzərə alıb, hemoqlobinin orta miqdarını hesablayırlar. Buna hemoqlobinin oksigen tutumu da deyirlər. Normada 19 ml-ə bərabər olur. Hemoqlobinin miqdarını təyin etmək üçün ən sadə üsul kalorimetrik üsuldur. Bunun üçün Sali hemometrindən istifadə olunur.
Klinikada eritrositlərin hemoqlobinlə doyma dərəcəsini rəng göstəricisinə görə təyin edirlər. Normada rəng göstəricisi 0,8- 1-ə bərabər olur. Belə göstəriciyə malik eritrositlər normo- xrom adlanır. Rəng göstəricisi 1-dən çox olan eritrositlərə hi- perxrom, 0,8-dən az olana hipoxrom deyilir.
downloaded from KitabYurdu.org 9.6. Oksigenin daşınması Qan hər gün ağciyərlərdən toxumalara 600L O 2 aparır. 02 - in az bir hissəsi qanla fiziki həll olmuş halda olur. Oksigenin qanda miqdarı oksigenin parsial təzyiqindən (PO 2 ) asılılığı şəkil 3, 4 verilmişdir.
Şəkil 3. O 2 və CO 2 qanla daşınması. A. CO 2 və H + toxumalarda hemoqlobin kompleksində 02-nin azad olmasına təsiri (Bor effekti). B. Ağciyərlərdə dezoksihemoqlobinin oksigenizasiyası və CO 2 əmələ gəlməsi və xaric olması.
Şəkil 4. Qanla CO 2 daşınma mexanizmi. 19 downloaded from KitabYurdu.org Qanda qazın fiziki həllolması. Henri qanununa görə qanda həll olmuş O 2 -İ
və ya hər hansı bir qazın miqdarı, hər hansı digər bir qazm miqdarı və oksigenin parsial təzyiqi (PO 2 ) və müəyyən qazm həllolma əmsalı ilə mütənasibdir. Oksigenin qanda fiziki həllolması, C02-nin həll olmasına nisbətən 20 dəfə azdır, həm də bu həllolma hər iki qaz üçün çox cüzidir. Qanın oksigen tutumu - Hbo 2 ilə mümkün olan maksimal birləşməsi - nəzəri olaraq lqr Hb-nə 0,062 mml O 2 (1,39 ml O 2 ),
(real miqdar isə bir qədər az - lqr Hb 1,34 mlOı) təşkil edir. Normal sağlam adamlarda kişilər üçün-9,4 mmol// (210 ml Oılt), qadınlar üçün isə - 8,7 mmol// (195 ml Odt).
Hidrogen göstəricilərinin azalması (turşu tərəfə meyl - asidoz zonası) hemoqlobinin dissosiasiya əyrisini sağa doğru sürüşdürür, bu O
2 dissosiasiyasına səbəb olur), PH artması isə (qələvi tərəfə hərəkət - alkaloz zonası) Hb dissosiasiyasının əyrisini sola hərəkət etdirir (bu O 2 affinetetini artırır) (şəkil 5). Oksihemoqlobinin dissosiasiya əyrisinə PC02-nin təsiri hidrogen göstəricisinin əhəmiyyətli dərəcədə dəyişməsi hesabına həyata keçirilir: C02-nin toxumalardan qana daxil olması zamanı PH azalması baş verir, bu isə O 2 dissosiasiyasına və onun qandan toxumalara diffuziyasma səbəb olur. Əksinə, ağciyərdə C 02 qandan alviollara keçir, bu isə PH-in artmasına, başqa sözlə Ch-nin Hb birləşməsinə səbəb olur. Bu CO 2 və H
+ - nin
02 -nin Hb-nə affmeteti Kristian Borun effekti kimi məlumdur (dahi fizik Nilis Borun atası). Beləliklə, Borun effekti CO 2 miqdarının artması zamanı PH əhəmiyyətli səviyyədə dəyişməsinə əsaslanır və ancaq, hissəvi - CCh-nin Hb-lə birləşməsinə əsaslanır. Bor effektinin fizioloji nəticəsi - O 2 qandan toxumaya diffuziyasmm asanlaşması və molekulyar oksigenin ağciyərin arterial qanı ilə birləşməsinin asanlaşmasıdır. Temperatur. Temperaturun Hb affmetetin O 2 təsirinin əhəmiyyəti homoyoterm heyvanlar üçün nəzəri olaraq yoxdur, lakin bir sıra hallarda mühüm ola bilər. Belə ki, intensiv əzələ işi zamanı bədənin temperaturu yüksəlir, bu isə dissosiasiya əyrisinin sağa hərəkətinə səbəb olur (Ch-nin toxumaya daxil 20 downloaded from KitabYurdu.org olması artır). Temperaturun azalması zamanı (xüsusilə barmaqlar, dodaq, qulaq seyvanı) dissosiasiya əyrisi sola, başqa sözlə O 2
2 -nin toxumalara daxil olması baş vermir.
Şəkildə əyrinin sağa sürüşməsi hemoqlobini O2-İƏ az
doymasım və ya sol sürüşməsi isə oksigenlə çox doymasını göstərir. Əyridə dairəcik vəziyyəti hemoqlobinin oksigenlə yarım doymasma uyğun gəlir
Qlükolizin aralıq məhsulu olan 2,3-Bifosfoqliserat (BFQ) - eritrositlərdə qatılığı Hb-nin molekulyar qatılığı qədər olur. BFQ- Hb-lə birləşir. Bu isə Hb-in dissosiasiya əyrisini sağa sürüşdürür. Belə ki, qlükolizin güclənməsi zamanı (an- aerob oksigenləşmə) eritrositlərdə BFQ-nin qatılığı artır, bu isə orqanizmin hipoksiyaya uyğunlaşma mexanizmi hesab olunur. Hansı ki, ağciyər, anemiya xəstəliyində yüksəkliklərə qalxan zaman müşahidə edilir. Belə ki, dəniz səviyyəsindən 4 km yüksəkliyə uyğun
downloaded from KitabYurdu.org laşma dövründə BFQ-nin qatılığı iki gündən sonra iki dəfə artır. Aydındır ki, bu Hb-nin oksigenlə əlaqəsini azaldır və ka- pillyarlardan toxumalara daxil olan molekulyar oksigenin (O 2 ) miqdarını artırır (şəkil 5). COi-nin nəqliyyatı (daşınması). CCh-da Cfi-en kimi, qanla fiziki həll olmuş və kimyəvi birləşmiş halda daşınır. CCE-nin kimyəvi birləşməsi zamanı H + ionları əmələ gəlir: C0 2 + H 2 0 <-> H 2 C O 3 <-»
H + HCO ; R - NH, + C 0 2 ± * R - N H - C O O ~ + H + Hər iki reaksiyadan görünür ki, CCE-nin kimyəvi bir- ləşməsi H + ionların əmələ gəlməsi ilə gedir. Beləliklə, CC> 2 -nin
kimyəvi birləşmə üçün H + ionların neytrallaşdırılması lazımdır. Bu vəzifəni hemoqlobin buffer sistemi yerinə yetirir (şəkil 24-9, şəkil 24-10). Böyük qan dövranının kapillyarlarmda HbCE oksigenini verir, qana isə CO 2 daxil olur. Eritrositlərdə karboanhidrazanm təsiri ilə karbon qazı (CO 2 ) su ilə (H 2 O) qarşılıqlı təsirdə olub, HCO 3
_ dissosiasiya edən karbonat turşusunu (H 2 CO
3 ) əmələ
gətirir. H + ionları Hb birləşir (bərpaedici Hb-HHb), HC0 3 isə
eritrositlərdən qanın plazmasma daxil olur; əvəzində eritrosit- lərə ekvivalent miqdarda Ck ionları daxil olur. Eyni vaxtda CO 2 bir
hissəsi Hb birləşib karbohemoqlobini əmələ gətirir. Ağciyərlərin kapillyarlarmda, başqa sözlə, PCO 2 aşağı P02- nin isə yuxarı parsial təzyiqində Hb O 2 -İƏ birləşib və ok- sihemoqlobini (HbCh) əmələ gətirir. Eyni vaxtda karboamin əlaqələrinin parçalanması nəticəsində CO 2 xaric olur. Bununla bərabər HC0 2 qanın plazmasından Ck ionlarının əvəzinə erit- rositlərə daxil olur və Hb-dən onun oksigenasiyası anında ayrılan H + qarşılıqlı təsirdə olur. Əmələ gələn karbonat turşusu isə H 2
Yüklə 4,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|