Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 1 noyabr 2004-cü IL tarixli 816 saylı əmri ilə təsdiq olunub

GƏNCƏ  DÖVLƏT DRAM TEATRI 

 

Gəncə  şəhərində teatr sənətinə ilk maraq on doqquzuncu əsrin sonlarında yerli ziyalılar 

tərəfindən göstərilib. 1899-cu ildə burada "Teatr" adlanan bina həvəskar aktyorların ixtiyarına 

verilib. Yerli ziyalı, müəllim, dramaturq, milli teatrşünaslıq elmimizdə ilk kitabçanın müəllifi Mirzə 

Məhəmməd Axundzadə (Axundov. 1876 - 1923) teatr prosesinin canlanınasında səmərəli işlər 

görüb. Onun "Səd Vəqqas" ("Səd ibn Vəqqas") pyesi Bakı və Tiflis teatr truppalarında da oynanılıb. 

Teatr həvəskarlarının  əsas məqsədləri maarifçilik ideyalarını  təbliğ etmək,  şəhərdəki məktəblərdə 

oxuyan kasıb  şagirdlərə yardım göstərmək, kitabxanalara mətbuat nümunələri və kitablar almaq 

üçün vəsait toplamaq idi. 

Ziyalıların təşəbbüsü ilə 1906-cı ildə həvəskarlardan ibarət "Gəncə müsəlman dram məclisi" 

teatr truppası yaradılıb. 1909-cu ildən başlayaraq Bakı aktyorları Hüseyn Ərəblinskinin, Sid-qi 

Ruhullanın, Hüseynqulu Sarabskinin, Cəlil Bağdadbəyovun yığcam dəstələrlə  Gəncəyə qastrol 

səfərləri teatr prosesini daha da canlandırıb. Belə  mədəni  əlaqələr sayəsində  Gəncədə yaşayan 

Məşədi Cəmil Əmirov "Seyfəlmülk" operasını yazıb. 

1920 - 1932-ci illərdə truppanın fəaliyyətində yeni mərhələ başlayıb. Repertuarda Mirzə 

Fətəli Axundzadənin "Hacı Qara", "Xırs quldurbasan" və "Molla İbrahimxəlil kimyagər", Nəcəf bəy 

Vəzirovun "Müsibəti-Fəxrəddin", "Pəhlivanani-zəmanə" və "Ağa Kərim xan Ərdəbili", Əbdürrəhim 

bəy Haqverdiyevin "Millət dostları", "Ağa Məhəmməd  şah Qacar", "Pəri cadu" və "Ac həriflər", 

Nəriman Nərimanovun "Nadir şah", "Bahadır və Sona" və "Dilin bəlası" ("Şamdan bəy"), Hü-seyn 

Cavidin "Maral", "İblis", "Şeyx Sənan" və "Knyaz", Cə-fər Cabbarlının "Aydın", "Vəfah Səriyyə", 

"Oqtay Eloğlu", "Sevil" və "Od gəlini", Üzeyir bəy Hacıbəyovun "Leyli və  Məcnun", "Əsli və 

Kərəm", "Şah Abbas və Xurşid banu", "Ər və arvad", "Məşədi İbad" və "Arşın mal alan", tərcümə 

pyeslərin-dən  Şəmsəddin Saminin "Dəmirçi Gavə", Jan Batist Molyerin "Don Juan" və "Vasvası 

xəstə", Vano Mçedaşvilinin "Qaçaq Kərəm", İvan Turgenevin "Pulsuzluq" dram, faciə, komediya, 

opera və operetta əsərləri mühüm yer tutub. Qadınlar, dəmiryolçular, həmkarlar klublarında güclü 

dram dərnəkləri olub. 

1920-ci illərin sonlarında peşəkarlıq baxımından nailiyyətlər qazanan həvəskarlar arasında 

Ədil İsgəndərov, İbrahim Həmzəyev, Barat Şəkinskaya, Qulam Qoşqarlı, Mikayıl Davudov, Kərim 

Sultanov, Əsəd Şeyxzamanov, Abbas Məmmədov, İsmayıl Əfəndiyev kimi gələcəyin böyük sənət 

ustaları vardı. Hətta Ədil İsgəndərovla İbrahim Həmzəyev Bakı Teatr Məktəbində təhsil almışdılar. 

Onlar 1932-ci ildə  Gəncədə Hüseyn Ərəblinski adına Dövlət Dram Teatrı açmaq üçün təşəbbüs 

göstərmiş və bir neçə tamaşadan ibarət maraqlı repertuar hazırlamışdılar. Lakin 1932-ci il dekabrın 

---

28-də respublika mətbuatında Bakı Türk İşçi Teatrının Gəncəyə köçürülməsi barədə geniş 

materiallar verilib və bu, həvəskarların təşəbbüslərini başqa formada reallaşdırıb. 

BTİT-nin yaradıcı heyəti Gəncəyə 1933-cü ilin yanvarında gəlib. Müxtəlif texniki avadanlıq, 

dekorasiyalar, rekvizit və butafor ehtiyatı yanvarın 4-də  və 5-də  gətirilib. Teatr üçün şəhərdə 

əlverişli bina yox idi, nisbətən yararlı klub isə  təzə kollektiv üçün yanvar ayından təmirə 

dayandırılmışdı. Buna görə də "Sınema" kinoteatrı DDT-yə verilib. Teatrın yaradıcı heyətinə yerli 

həvəskarlardan da xeyli istedadlı gənc qəbul olunub. Teatrın Bakı repertuarının əsas tamaşaları yeni 

aktyorlar  əlavə olunmaqla bərpa edilib. Teatrın baş rejissoru Abbasmirzə  Şərifzadə iki ay yarım 

ərzində Hüseyn Cavidin "Şeyx Sənan", Cəfər Cabbarlının "Yaşar", Aleksandr Şirvanzadənin 

"Namus" dramlarını tamaşaya hazırlayıb. Bu əsərlərdən, həmçinin bərpa olunmuş "Hind qızı" 

(Əbdülhəq Hamid), "Özgə uşağı" (Vasili Şkvarkin), "Cancur Səməd" (Jan Batist Molyer), "Fahişə" 

(Viktor Marqaret) tamaşalarından ibarət repertuarla teatr 1933-cü ilin mart ayında ilk pərdələrini 

tamaşaçılara açıb. 

Elə bu il teatrın nəzdində aktyor studiyası  təşkil edilib. Həmçinin məktəb  şagirdlərinin və 

yeniyetmələrin teatr sənətinə maraqlarını formalaşdırmaq məqsədilə truppanın daxilində  Gənc 

Tamaşaçılar Teatrı Şöbəsi təşkil edilib. Gənc aktyor Əjdər Sultanov oraya bədii rəhbər təyin olunub. 

Şöbə tezliklə öz repertuarını qurub və burada oynanılan pyeslər  əsasən Bakıdakı GTT-nin 

repertuarından götürülüb. 

Təmir olunan bina 1935-ci ilin sonlarında təhvil verilib və bu münasibətlə teatrın təzə 

məkanında dekabr ayının 25-də təntənəli iclas keçirilib. Səhərisi gün isə teatra yenicə baş rejissor 

təyin olunmuş Yusif Yulduzun quruluşunda Cəfər Cabbarlının "Od gəlini" qəhrəmanlıq dramının ilk 

tamaşası göstərilib. 

1942-ci ilin payız teatr mövsümünə  qədər Həbib  İsınayılov,  İsmayıl  Əfəndiyev, Ağəli 

Dadaşov, Həsən Ağayev teatrda müxtəlif müddətlərdə baş rejissor işləyiblər. Bu müddətdə teatr 

tamaşaçılara Mirzə  Fətəli Axundzadənin "Lənkəran xanının vəziri", Cəfər Cabbarlının "Almaz", 

"Sevil", "1905-ci ildə", Cəlil Məmmədquluzadənin "Ölülər", Mirzə İbrahimovun "Həyat", "Madrid", 

Səməd Vurğunun "Vaqif", "Fərhad və  Şirin", Sabit Rəhmanın "Toy", "Xoşbəxtlər", Qurban 

Musayevin "Şərqin qalası", Məmmədhüseyn Təhmasibin "Bahar", Jan Batist Molyerin "Jorj 

Danden", Mixail Lermontovun "İki qardaş", Fridrix Şillerin "Qaçaqlar", Aleksandr Puşkinin "Daş 

qonaq", Vilyam Şekspirin "Otello", Lev Şeynin və Tur qardaşlarının "Üzləşdirmə", Georgi 

Mdivaninin "Vətən namu-su" pyeslərinin müxtəlif janrlarda hazırlanan tamaşalarını  və neçə-neçə 

digər səhnə əsərini təqdim edib. 

1942-ci ildə teatrın sıravi rejissoru Mehdi Məmmədov Gəncə DDT-yə baş rejissor təyin 

olunub. O, iki il əvvəl Moskvada ali rejissor təhsili almışdı. Mehdi Məmmədovun dörd ilə yaxın baş 

rejissorluq fəaliyyəti teatrın müasirlik axtarışlarını yeni məcraya salıb, onun poetika göstəricilərinin 

əsas estetik prinisiplərini formalaşdırıb. Yeni yaradıcılıq üslubunu yaradaraq onu inkişaf etdirən 

teatr 1950-ci illərin sonlarına kimi həmin istiqamətdə müəyyən yaradıcılıq uğurları qazanıb. Bəzi 

zəif və qüsurlu səhnə əsərləri ilə yanaşı, monumental ro-mantik və qəhrəmanlıq xarakterli psixoloji-

dramatik  əsərlərə üstünlük verən teatr Mirzə  Fətəli Axundzadənin "Hacı Qara", Nəcəf bəy 

Vəzirovun "Hacı Qəmbər", Əbdürrəhim bəy Haq-verdiyevin "Pəri cadu", Cəfər Cabbarlının "Oqtay 

Eloğlu", "Aydın", "Solğun çiçəklər", Süleyman Sani Axundovun "Eşq və intiqam", Mehdi Hüseynin 

"Nizami", Sabit Rəhmanın "Nişanlı qız", Zeynal Xəlilin "Qatır Məmməd", İlyas Əfəndiyevin "Bahar 

suları", "Atayevlər ailəsi", İslam Səfərlinin "Göz həkimi", Hüseyn Muxtarovun "Ailə namusu", İlo 

Mosaşvilinin "Qərq edilmiş daşlar", Karl Myufkenin "İldırımlı yollarla" (Piter Abrahamsın romanı 

üzrə), Nikolay Qoqolun "Müfəttiş", "Evlənmə", Vilyam Şekspirin "Otello" (yeni quruluşda), Lope 

de Veqanın "Nə yardan doyur, nə  əldən qoyur", "Kə1əkbaz sevgililər", Jan Batist Molyerin "Jorj 

Danden", Karlo Haldoninin "İki ağanın bir nökəri", Konstantin Simonovun "Praqanın  şabalıd 

ağacları altında",  "Rus məsələsi" tamaşaları ilə yaradıcılıq axtarışlarını gücləndirib. 

---

Gəncə teatrı 1958-ci ilin may ayında Banıya ilk qastrol səfərinə gəlib. Repertuarda "Ölülər" 

(Cəlil Məmmədquluzadə), "Qanq qızı" (Rabindranat Taqorun "Fəlakət"  əsəri  əsasında), "Kəllə" 

(Nazim Hikmət), "Bahar" (Məmmədhüseyn Təhmasib), "Böyük ürək" (İmran Qasımov və  Həsən 

Seyidbəyli), "Xəyanət" (Həsən Bicari və Qulamrza Cəmşidi) tamaşaları olub. Kollektivin ilk 

imtahanı uğurlu keçib və teatrın qabaqcıl rejissor və aktyorlarına respublikanın müxtəlif fəxri adları 

verilib. 

1960-cı illərdən başlayaraq teatr müasir mövzulu ictimai-sosial problemləri təcəssüm etdirən 

əsərlərə üstünlük verib. Gəncə teatrında müəyyən səhnə  təcrübəsi olan Həsən Ağayev, Hüseyn 

Sultanov, Nəsir Sadıqzadə, Yusif Bağırov, gənc rejissor Vaqif Şərifov Bakıdakı AMDT-də  uğur 

qazanan lirik-psixoloji üslubda maraqlı tamaşalar hazırlaya biliblər. Yaradıcılıq cəhdləri həmişə 

səmərəli alınınasa da, teatr prosesində gedən estetik yeniləşmə, fəlsəfi dərinlik, psixoloji mahiyyət 

istiqamətində  uğurlar qazanılıb. Teatr eyni zamanda ənənələrinə sadiq qalaraq romantik-

monumental üslubda da tamaşalar hazırlayıb. 

Belə çoxşaxəli yaradıcılıq cəhdlərinin nəticəsində afişalarda yeni-yeni milli dramaturqların 

adları görünməyə başla-yıb. Gəncə teatrı Azərbaycanda ilk dəfə olaraq Evripidin "Medeya", 

Sofokiun "Antiqona", Riçard Şeridanın "Aldanınış adaxlı", Eqon Rannetin "Azmış oğul", Gilerma 

Fiqeyredunun "Tü1kü və üzüm", Əziz Nesinin "Bura gəlin", kita Buaçidzenin "Həyətdə qapan it 

var", Otiya İoselianinin "Araba hələ  aşmayıb", Vilyam Şekspirin "111 Riçard", Nazim Hikmətin 

"İvan İvanoviç var idimi?", Orxan Kamalın "72-ci kamera", Aurel Baranqanın "İctimai rəy", Osvald 

Zaqradnikin "Zəngli saat", Maksim Qorkinin "Qoca", Mustay Kərimin "Aygül diyarı", Raymond 

kauqverin "Qatarlar səhər gedir", Yan Saloviçin "Qəribə dilənçi" əsərlərini öz səhnəsində tamaşaya 

hazırlayıb. 

1990-cı illərin  əvvəllərində SSRİ-nin dağılması, teatrlarda yeni fəaliyyət prinsiplərinin 

yaranınası ilə bağlı  Gəncə DDT-də yaradıcılıq tərəddüdləri olub. Kollektivin bəzi sənətkarları 

teatrdan uzaqlaşıblar. Lakin son bir neçə ildə teatr özünün yaradıcılıq qüvvələrini səfərbər edə bilib 

və həmin istiqamətdə axtarış səyləri davam olunur. 

Teatrın nəzdində 1979-cu ildə "Zərrabi" Nizami Poeziya Teatrı açılıb. Kollektiv Zərrabi 

memarlıq kompleksində yerləşir. Onun repertuarında Nizami Gəncəvinin "Xəmsə"sinin motivləri 

əsasında "Şairin gəncliyi", "Xeyir və  Şər", "Şair və hökmdar", "Hikmət axşamı", "İsgəndər və 

Nüşabə", "Zəhmət dünyası", "Xarəzın gözəlinin hekayəti", "Gül və  zəhər" tamaşaları oynanılıb. 

Aktyor Telman Əliyev teatrda bədii rəhbər kimi səmərəli yaradıcılıq işləri görə bilib. 

 

*  *  * 

 

Teatr Bakıdan Gəncəyə köçəndə bir il İşçi Teatrı, az müddət Gəncə İşçi Teatrı kimi fəaliyyət 

göstərib və Lavrenti Beriyanın adını daşıyıb. Sənət ocağının adı 1935 - 1938-ci illərdə afişa və 

proqramlarda Gəncə Dövlət Teatrı kimi yazılıb. 1939-cu ildən Gəncə Dövlət Dram Teatrı adlanan 

kollektivə 1957-ci ildə Cəfər Cabbarlının adı verilib. 

Teatr yerli müəlliflərdən Altay Məmmədovun, Fəridə  Əlyarbəylinin, Süleyman 

Süleymanovun, Məmmədəli Nəsirovun, Abdulla Şərifovun,  Əhməd  İsayevin, Rövşən Ağayevin, 

Nüşabə Məmmədovanın, Elşad Məmmədovun pyeslərini tamaşaya hazırlayıb. 

Gəncə DDT-də uzun illər Bəhram  Əfəndiyev, Rza Məmmədov, Süleyman Hacıyev kimi 

fədakar teatr rəssamları  işləyiblər. Gəncədə yaşayan Həsənağa Məmmədov, Asif Məmmədov, 

Mübariz  Əliyev, Oqtay Qoşqarov, Telman Cəfərov rəngkarlıqla yanaşı, bir sıra tamaşalara səhnə 

tərtibatları da veriblər. Məşhur sənətkarlar Nüsrət Fətullayev, Həsən Mustafayev, Fyodor Qusak, 

İsmayıl Axundov, Dmitri Tavadze, Yuri Toropov, Elbəy Rzaquliyev, Altay Səidov, Elçin 

Məmmədov, Sənan Qurbanov dəvətlə teatrda müxtəlif tamaşalara rəssamlıq ediblər. Belə yaradıcılıq 

əlaqələri teatrın forma axtarışlarına imkan genişliyi verib. 

---

Şəhərin bəstəkarları Qəmbər Hüseynli, Bayram Hüseynli, Müzəffər Həsənov, Xəlil Cəfərov, 

Şirin Rzayev, müəyyən vaxt burada işləyən  Şəmsəddin Fətullayev teatrla sıx yaradıcılıq  əlaqələri 

yarada biliblər. Ayrı-ayrı rejissorlar məşhur bəstəkarlar Səid Rüstəmova, Niyaziyə,  Əfrasiyab 

Bədəlbəyliyə, Qara Qarayevə, Süleyman Ələsgərova,  Şəfiqə Axundovaya, Fikrət  Əmirova, 

Cahangir Cahangirova, Azər Rzayevə, Nazim Əliverdibəyova, Vasif Adıgözəlova öz tamaşaları 

üçün musiqi sifariş veriblər. Bu ənənə uzun illər davam edib. 

Gəncə Dövlət Dram Teatrı dəfələrlə Bakıda, Azərbaycanın əksər rayonlarında, Gürcüstanın 

və Ermənistanın azərbaycanlıların qədim yaşayış rayonlarında qastrol səfərlərində olub.