Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

ey
i
Ə
m
tə
ən
in
y
a
rı
m
m
ö
v
q
ey
i
Ə
m
tə
ən
in
su
b
m
ö
v
q
ey
i
1
2
3
4
5
6
7
1
Diri heyvanlar və heyvandarlıq 
məhsulları
5
44
115
194
11
Bitki mənşəli məhsullar
9
-
79
220
270
III
Heyvan mənşəli piylər, bitki mənşəli 
yağlar; onların m əhsullarının hissələrə 
ayrılması; hazırlanmış yeyinti yağları; 
heyvan, yaxud da bitki mənşəli mum
1
22
44
53
IV
Yeyinti sənayesinin məhsulu; alkoqollu 
və alkoqolsuz içkilər və sirkə; tütün və 
onun əvəzediciləri
9
56
160
181
V
Mineral m əhsullar
3
-
67
131
151
VI
Kim ya sənayesi və sənayenin onunla 
bağlı olan sahələrinin məhsulları
11
19
176
505
759
VII
Plastik kütlə və onlardan hazırlanan 
məmulatlar; kauçuk və rezin məmulatları
2
2
43
138
189
VIII
Dəri xammalı, dəri, xəzlik dəri, xəz-dəri 
xammalı və onlardan hazırlanan 
məmulatlar; sərraclıq məmulatı və qoşqu 
ləvazimatı; yol ləvazimatları, çanta və 
ona bənzər şeylər; bağırsaqdan 
hazırlanmış m əm ulatlar (qoyun və keçi 
bağırsağından hazırlanm ış və təbabətdə 
işlədilən sapdan b a ş q a )________________
3
21
50
74
Ağac və ondan hazırlanm ış məmulatlar; 
ağac kömürü; m antardan (probkadan) 
qayrılmış m əm ulatlar; küləşdən hazır-
3
27
59
79
69

---

IX
lanmış m əm ulatlar və toxum a (hörmə) 
üçün digər materiallar; səbət və digər 
toxum a məmulatları
X
Ağacdan, yaxud da digər lifli bitkilərdən 
alm an kağız kütləsi; kağız, 
yararsız
kağız 
və karton tullantıları; kağız, karton və 
onlardan hazırlanan m əm ulatlar
3
41
117
149
XI
Toxum a m allar
14
3
149
432
809
XII
A yaqqabı, baş geyimləri, çətir, çubuq, 
çubuq-oturacaqlar, qırm anc və onun 
hissələri; emal edilmiş lələk və ondan 
hazırlanan məmulatlar; süni güllər; 
tükdən düzəldilən m əm ulatlar
4
20
42
55
XIII
Daşdan, gipsdən, sementdən, asbestdən 
və onlara oxşar m ateriallardan hazırlanan 
m əm ulatlar; saxsı-çini və şüşə istehsalı
3
2
49
112
138
XIV
Təbii və ya dəbdə olan kəhrəba, qiymətli 
və yarımqiymətli daşlar, qiymətli 
m etallar, üzünə qiymətli metallar 
çəkilm iş oksidləşən m etallar və onlardan 
hazırlanan məmulatlar (sikkələr) və s.
1
3
18
40
52
XV
Q ara və əlvan m etallar və onlardan 
hazırlanan məmulatlar
11
4
157
418
587
XVI
M aşınlar, avadanlıqlar və mexanizmlər; 
elektrik avadanlıqları; səs yazan və 
çoxaldıcı aparatlar; televiziyada gedən 
təsvirləri, səsyazan və çoxaldan 
aparatlar, onlar üçün əlavə hissələr
2
133
561
762
XVII Yerüstü hava və su nəqliyyatı, onlar üçün 
əlavə hissələr
4
38
100
132
XVIII
Optik, fotoqrafik, kinomatoqrafık, ölçü, 
nəzarət, tibbi və cərrahiyyə cihaz və 
aparatları; saatlar; musiqi alətləri və 
onlar üçün əlavə hissələr
3
56
184
230
XIX
Silahlar və döyüş sursatları
1
-
7
15
17
XX
M üxtəlif sənaye malları
3
-
32
108
131
İncəsənət əsərləri, kolleksiyalar, əntiq 
şeylər (antikvar) və s.
1
6
7
7
Yekun
97
33
1241
3558
5224
HS nomenklaturu gömrük əməkdaşlığı üzrə şura tərəfindən qəbul edil­
miş və 1988-ci il yanvarın 1-dən qüvvəyə minmişdir. Onun yenidən işlən­
miş variantı 2002-ci il yanvarın 1-dən qüvvədədir.
HS-in düzəldilməsi əmtəələrin malik olduqları aşağıdakı əlamətlərin 
nəzərə alınmasına əsaslanır: 1) bölmələr formalaşdırılarkən əmtəənin
70
hazırlandığı material; 2) əmtəənin yerinə yetirdiyi funksiyalar; 3) qruplar 
düzəldilərkən əmtəələrin emal olunduqları mərhələlərin ardıcıllığı (xam­
maldan, yarımfabrikatdan tutmuş məhsul hazır hala düşənədək); 4) əm­
təələrin mövqeyini müəyyən edərkən onların emal olunması xüsusiy­
yətləri, təyinatları, materialın növü və dünya ticarətində əhəmiyyəti.
HS-də əmtəələrin birmənalı şəkildə bu və ya digər qrupa aid edilməsi 
prinsipinə ciddi əməl olunur. Odur ki, hər bir məhsul yalnız bir təsnifat 
qrupuna aid edilə bilər. HS-də qəbul edilmiş təsnifləşdirmə əlamətləri 
əsas məhsulların təsnifləşdirilməsində istehsal mənşəyi ilə əlaqədar qəbul 
edilmiş əlamətə görə təsnifləşdirməyə uyğun gəlmir. Lakin buna 
baxmayaraq HS əsas təsnifləşdirmə hesab olunur və əsas məhsulların 
tərkibində “əmtəələr” bölməsi bunun əsasında formalaşdırılır.
Avropa İttifaqına üzv ölkələrdə də əmtəə və xidmətlərin təsnifləşdiril- 
məsinin Avropa standartları əsasında yaradılmış xüsusi əmtəə siyahısı 
mövcuddur. Bu siyahıya 6000 yaxın məhsul növü daxildir.
Beləliklə, bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan müxtəlif təsnifləşdirmələr 
vardır. İqtisadiyyat sahələrinin ümumi təsnifləşdirilməsi ilə yanaşı, xüsusi 
sahə təsnifatı da mövcuddur. Buna sahələrarası balansın cədvəllərini 
tərtib etmək üçün mövcud olan “xərc-məhsul buraxılışı” (NACE-CLİO) 
təsnifləşdirilməsini misal göstərmək olar.
Tədqiq olunan hər vahid yalnız bir təsnifat qrupuna aid edilə bilər. Bu, 
təsnifləşdirmə üçün istifadə olunan meyar və anlayışların dəqiq müəyyən 
edilməsindən asılıdır. Hər hansı bir hadisə bir neçə əlamətə uyğun 
gəldikdə təsnifləşdirmədə ya qarışıq qrup nəzərdə tutmaq, yaxud da onu 
daha çox uyğun gəldiyi qrupa aid etmək lazımdır. Bundan fərqli olaraq 
xalis sahələr üzrə təsnifləşdirmədən “xərc-məhsul buraxılışı” cədvəllərini 
tərtib etmək üçün istifadə olunur. Xalis sahələr dedikdə fəaliyyətinin son 
nəticəsi bir əsas məhsul ilə ifadə edilən sahələr nəzərdə tutulur.