Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

389

---

-
. 
Cədvəl 13.7
3-cu sahənin hesabı (mln. manat)
Debet
K redit
2-ci sahədən material 
alınmışdır
İşçilərə ödənilmişdir
105
45
Birinci sahəyə satılm ış m əhsul­
lardan əldə edilm işdir 
Əhaliyə satılmış m əhsullardan 
əldə edilmişdir
75
60
Xərclərin cəmi
150
Cəmi əldə edilm işdir zərər 
Zərər
135
15
Yekunu
150
Yekunu
150
fr 
. . .
. , 
Cədvəl 13.8
Uç sahə uzrə sahələrarası balansın nümunəsi
(mln. manat)
Aralıq istehlak
Ü
m
u
m
i 
y
ığ
ım
(q
ə
n
a
ə
t)
C
Sahələr
1
2
3
D
C
.3
£
S
o
n
i
st
e
h
la
k
S
o
n
i
st
if
a
d
ə
n
i]
y
e
k
u
n
u
C
ə
m
i 
is
ti
fa
d
ə
e
d
il
m
iş
d
ir
Aralıq
1
-
105
-
105
105
_
105
210
istehlak
2
30
-
105
135
-
15
15
150
^ 3
75
-
-
75
'
60
.
60
135
iek u n u
105
105
105
315
165
15
180
495
Əməyin
ödənilməsi
90
30
45
165
Umumi
mənfəət
15
15
-15
15
Ümumi əlavə 
dəyər
105
45
30
180
Resursların 
cəm i 
1 210
150
135
495 1
Gətirdiymiz misala əsasən tərtib olunan sahələrarası balansdan görü- 
nur ki, hər bır sahə üzrə resurslar (sütunlar üzrə) onlardan istifadənin 
(sətirlər uzrə) cəminə bərabərdir.
13.6. Ehtiyatlar və onlardan istifadə cədvəlləri
MHS metodologiyasına uyğun olaraq SAB-ın işlənib hazırlanmasın­
dan əw əl ehtiyatlar və onlardan istifadə cədvəlləri tərtib olunmalıdır Bu 
cədvəllər ilkin statistik məlumatlarla SAB cədvəllərindəki göstəricilər
390
arasında aralıq vəsilədir. Bununla yanaşı, onlar analitik məqsədlərin hə­
yata keçirilməsi üçün müstəqil əhəmiyyətə malikdir. Belə ki, onların 
məlumatlarına əsasən istehsalın strukturu, ehtiyatların əmələ gəlməsi, 
istehsal əlaqələri, ayrı-ayrı sahələrdə istehsal olunan məhsulların dəyərcə 
tərkibi təhlil edilir və i.a. Bu cədvəllərin SAB-dan əsas fərqi ondadır ki, 
onların sətirlərində əsas məhsulların təsnifləşdirilməsinin beynəlxalq 
standartlarına uyğun olaraq əmtəələrdən istifadə göstərilir, sütunları isə 
iqtisadiyyatın sahələrində məhsulların istehsalına sərf olunan xərclərin 
strukturunun əks etdirilməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. Başqa sözlə, 
məhsullardan istifadə olunması haqqında məlumatlar “işləndikdə” onların 
təsnifləşdirilməsindən, məhsulların istehsalına sərf olunan xərclərin struk­
turunu səciyyələndirən məlumatlar “işləndikdə” isə iqtisadiyyat sahələ­
rinin təsnifləşdirilməsindən (burada təsnifləşdirmə vahidləri müəssisələr­
dir) istifadə olunur.
Ehtiyatlar və onlardan istifadə cədvəlləri iki hissədən - A və В -
ibarətdir. Onların ümumi sxemi 13.9 və 13.10 cədvəllərində veril­
mişdir.
Cədvəl 13.9
“A” hissəsi. Əmtəə və xidmətlərin ehtiyatları və onlardan istifadə
Məhsul qrupları
Ehtiyatlar
İstifac ə
Ayrı-ayrı sahələrdə 
istehsalın həcmi
İd
x
a
l
M
ə
h
su
ll
a
ra
q
o
y
u
la
n
x
a
li
s 
v
e
rg
il
ə
r
T
ic
a
rə
t-
n
ə
q
li
y
y
a
t 
x
ə
rc
lə
ri
c
ə
m
i
A
ra
lı
q
i
st
e
h
la
k
S
o
n
i
st
e
h
la
k
Ü
m
u
m
i 
y
ığ
ım
(
q
ə
n
a
ə
t)
İx
ra
c
C
ə
m
i
K
ə
n
d
t
ə
sə
rr
ü
fa
tı
H
a
si
la
t 
sə
n
a
y
e
si
E
m
a
l 
sə
n
a
y
e
si
Y
e
k
u
n
u
Kənd
təsərrüfatı
məhsulları
Sənaye
m əhsulları
X idm ətlər
Bütün
m əhsullar
13.9 cədvəlindəki məlumatlar ümumi daxili məhsulu iki metodla hesab­
lamağa imkan verir. Bunlardan biri ondan ibarətdir ki, ümumi buraxılışdan
391

---

aralıq istehlak çıxılır və onun üzərinə məhsullara qoyulan xalis vergilər 
əlavə edilir. İkinci metodda isə son istifadənin tərkib ünsürləri cəmlənir 
Ehtiyatlar və onlardan istifadə edilməsinin “B ” hissəsinin sxemi 13.10 
cədvəlində olduğu kimidir.
33.9 cədvəli ilə birbaşa əlaqəsi olan 13.10 cədvəlində xərc maddələri 
uzrə umumı buraxılışın strukturu haqqında qeydlər öz əksini tapır. Belə bir 
cəhəti qeyd etmək lazımdır ki, 13.10 cədvəlinin 7-ci sətrindəki bütün sahə­
lərin umumı buraxılışlarının cəmi 10.9 cədvəlində həmin sahələrin məhsul­
larının cəminə (13.9 cədvəlindəki “Bütün məhsullar” sətri) bərabər olur.
Məsələn, 13.10 cədvəlindəki kənd təsərrüfatının ümumi buraxılışı gös­
təricisi 13.9 cədvəlindəki “Bütün məhsullar” sətrinin “kənd təsərrüfatı” 
sutununda göstərilən kənd təsərrüfatında istehsal olunan (kənd təsərrüfatı 
və qeyn-kənd təsərrüfatı məhsulları) məhsulların cəminə bərabər olur.
.10 cədvəlindəki məlumatlara əsasən ümumi əlavə dəyərin tərkib 
hissələrim və məhsullara qoyulan xalis vergiləri (bu məlumatlar 13.9 cəd- 
və ində vardır) cəmləmək yolu ilə ümumi daxili məhsulu hesablamaq olar.
“ R ”
u ’