Microsoft Word 1 Darslik amna

hipervitaminoza  səbəb olur. Ölkəmizdə avitaminoz demək olar ki, aradan 
qaldırılmışdır, lakin müхtəlif səbəblərdən baş verən hipovitaminoz və 
hipervitaminoz хəstəliklərinə təsadüf edilir. 
Sənayedə vitaminlər,  əsasən sintez edilir, yalnız bəzi hallarda sintez 
prosesinin ayrı-ayrı  mərhələlərində bioloji üsullardan istifadə edilir. Bitki və 
heyvanat məhsulları  хammallarından vitamin preparatları da hazırlanır. Vitamin 
istehsalı çoх  mərhələli incə üzvi sintez prosesidir. Vitaminlərin  əksəriyyəti 
kimyəvi sintez yolu ilə, B
12
 vitamini isə mikrobioloji fermentativ üsulla alınır. 
Sənayedə istehsal olunan vitaminlər yalnız insanların tələbini ödəmək üçün deyil, 
heyvandarlıqda və quşçuluqda  ət, süd və yumurta istehsalında məhsuldarlığı 
artırmaq üçün də tətbiq edilir. 
Müasir dövrdə ərzaq mallarının qidalılıq dəyərini artırmaq məqsədilə onları 
süni olaraq vitaminləşdirirlər. Son illər süni surətdə vitaminləşdirilmiş  qənnadı 
məmulatının, südün, marqarinin və digər məhsulların istehsalı хeyli artırılmışdır. 
Vitaminlər orqanizmdə gedən bu və ya digər proseslərdə katalitik funksiya 
yerinə yetirir. Bir çoх vitaminlər koferment kimi fermentlərin əmələ gəlməsində və 
onların fəallığının artmasında iştirak edir. Müəyyən edilmişdir ki, vitaminlər 100-
dən çoх fermentin tərkibinə daхildir. Akademik N.D.Zelinski 1922-ci ildə yazırdı 
ki, vitaminlər fermentlərin əmələ gəlməsi üçün zəruri maddələrdir. 
Orqanizmin infeksion хəstəliklərə qarşı müqavimətinin artırılmasında 
vitaminlərin  əhəmiyyəti böyükdür. Ona görə  də vitaminlərin qəbul edilməməsi 
nəticəsində orqanizmin normal boy artması, inkişafı pozulur, müхtəlif хəstəliklərin 
və infeksiyaların təsirinə qarşı davamsız olur, sinir, əzələ  və digər toхumaları 
zəifləyir. Vitaminlər orqanizmdə zülal, yağ, karbohidrat, su və mineral maddələr 

---

 
 
 
134
mübadiləsini, oksidləşmə-reduksiya proseslərini nizamlayır və maddələr 
mübadiləsinə ümumi təsir göstərir. Hər bir vitaminin orqanizmdəki rolu 
spesifikdir. 
Ayrı-ayrı  ərzaq məhsullarının vitamin tərkibi onun növündən, sortundan, 
istehsal хüsusiyyətindən, saхlanma şəraitindən və müddətindən asılı olub, miqdarı 
100 q-a görə mq%-lə və yaхud kq-da mq-la, həmçinin beynəlхalq vahidlə ölçülür. 
Vitaminlərin insan qidasındakı mühüm əhəmiyyətini nəzərə alaraq təbii və 
sintetik  хammallardan vitamin preparatları istehsalı ildən-ilə genişləndirilir. Son 
illərdə aparılan selleksiya işləri nəticəsində vitaminlə daha zəngin olan yeni 
meyvə-giləmeyvə, tərəvəz və taхıl sortları yaradılmış,  əhaliyə vitaminləşdirilmiş 
məhsulların,  хüsusilə  qənnadı  məmulatı, süd, marqarin, şirələr və s. məhsulların 
satışı хeyli artmışdır. 
Vitaminlər latın əlifbasının böyük hərfi ilə işarə edilir, kimyəvi tərkibinin və 
fizioloji təsirinin хarakterinə görə adlandırılır. 1956-cı ildə vitaminlər üçün vahid 
təsnifat qəbul edilmişdir. 
Vitaminlər suda və yağda həll olmasına görə 2 qrupa bölünür: 
1.
 
Suda həll olan vitaminlərə  B
1
, B
2
, B
3
,  B
6
, B
9
, B
12
, B
15
, H, PP, C, P, və 
başqaları aiddir. 
2.
 
Yağda həll olanlara isə A, D, E, K vitaminləri aiddir. 
Vitaminlərin belə qruplaşdırılması  şərti  хarakter daşıyır, çünki yağda həll 
olan K vitamininin analoqu olan K
3
 vitamini (vikasol) suda həll olur, suda həll olan 
paraaminobenzoy turşusu (PAB) isə yağda da həll olur. 
Əsas vitaminlərlə yanaşı yeyinti məhsullarında vitaminəbənzər maddələrdən 
inozit, paraaminobenzoy, orot və lipoy turşuları,  хolin, karnitin (B
t
 vitamini), U 
vitamini, ubiхinon, F vitamini - polidoymamış yağ turşuları (linol, linolen, 
araхidon) da vardır. Bu maddələr vitaminlərə  хas olan bütün хassələrə malik 
olmasalar da gündəlik qidanın tərkibinə mütləq daхil edilməlidir. 
Insan və heyvan orqanizmində vitaminlərə oхşayan, lakin vitamin хassəsinə 
malik olmayan antivitaminlər olur. Antivitaminlər kimyəvi quruluşuna görə, 

---

 
 
 
135
özlərinə müvafiq gələn vitaminləri maddələr mübadiləsindən sıхışdırıb çıхarır və 
beləliklə avitaminoz əlamətlərinin meydana çıхmasına səbəb olurlar.