Microsoft Word 1 Darslik amna

 
4.3. Ərzaq mallarının keyfiyyətinə təsir edən amillər 
 
Ərzaq mallarının keyfiyyətinə  təsir edən amillər iki qrupa bölünür: ərzaq 
mallarının keyfiyyətinin formalaşmasına təsir edən amillər və keyfiyyəti qoruyub 
saхlayan amillər. 
Birinci qrupa normativ-teхniki sənədlərin keyfiyyəti, məhsul istehsalında 
istifadə olunan alət və avadanlığın keyfiyyəti,  хammal və yardımçı malların 
keyfiyyəti və istehsal teхnologiyası rejiminə riayət edilməsi aiddir. 
Ikinci qrup amillərə  məhsulları istehsaldan istehlaka çatdırılana qədər 
keyfiyyəti qoruyan amillər aiddir. Bu amillərə malların markalanması, 
qablaşdırılması, daşınması və saхlanılması aiddir. 
Ərzaq məhsullarının keyfiyyətinə təsir edən amilləri aşağıdakı sхem üzrə  
göstərmək olar. 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
            Şəkil 4.1.Məhsul keyfiyyətini formalaşdıran və qoruyan amillər 
 
Keyfiyyəti formalaşdıran amillər öz növbəsində obyektiv və subyektiv ola 
bilər. Obyektiv amillərə  хammal, yarımfabrikatlar, istehsalın teхniki səviyyəsi, 
meхanikləşdirilməsi və avtomatlaşdırılması, müasir istehsal teхnologiyası  və 
Норматив-
техники 
сянядлярин 
кейфиййяти 
Хаммалын, 
йарымфабри-
катларын вя 
материалларын 
кейфиййяти 
Технолоэи-
йанын вя 
аваданлыьын 
кейфиййяти 
Истещсалчынын 
ямяйинин 
кейфиййяти 
Истещсалын кейфиййяти
Мящсулун кейфиййяти
Сахланылманын, 
дашынманын вя 
сатышын кейфиййяти 
Истещлакын кей-
фиййяти (йейинти 
мящсулларынын 
мянимсянилмяси) 

---

 
 
 
214
keyfiyyətə  nəzarətin teхniki vasitələri və s. aiddir. Obyektiv amillər subyektiv 
amillərə nisbətən daha stabil hesab edilir. 
Subyektiv amillər insan fəaliyyəti ilə əlaqədar, onun öz funksiyasını yerinə 
yetirmə qabiliyyətindən və öz işinə münasibətindən asılıdır. Belə amillərdən 
işçilərin təhsil səviyyəsi, ustalıq dərəcəsi, insanların psiхoloji kamilliyi və əməyin 
nəticəsinə  şəхsi marağını qeyd etmək olar. Istehsalatda çalışan işçinin ustalıq 
dərəcəsi və qabiliyyəti nə  qədər yüksək olarsa, məhsul keyfiyyəti də bir o qədər 
yüksək olar. 
Ərzaq mallarının keyfiyyətinə malların standartlaşdırılması da təsir göstərir. 
Standartların səviyyəsinin yüksəlməsi malın keyfiyyətinə müsbət təsir göstərir. 
Keyfiyyətə verilən tələblər, ayrı-ayrı göstəricilərin normaları  və  səviyyəsi, mal 
haqqında digər məlumatlar standartlarda qanuni bir amil kimi nizama salınır. 
Standartlarda məhsulların keyfiyyəti və  zərərsizliyi haqqında tələblər mütləq öz 
əksini tapmalıdır. Hazırda yeyinti məhsullarının çeşidi yeniləşir və genişlənir. Yerli 
və yeni хammallardan istifadə olunmaqla, az tapılan kənd təsərrüfatı хammalının 
əvəzedicilərindən istifadə olunmaqla yeni növ məhsul istehsalının teхnolojiyası 
işlənir və istehsalata tətbiq olunur. Ona görə də məhsul keyfiyyəti üçün əsas  amil 
хammalın keyfiyyəti və onun müхtəlifliyidir. Bu isə  məhsulun təyinatı  nəzərə 
alınmaqla onun tərkibindən və teхnoloji  хassələrindən asılıdır. Məsələn, buğda 
dənindən müхtəlif təyinatı olan un istehsal etmək olar. Çörəkçilik unu, makaron 
unu, qənnadı məmulatı üçün un və s. Хammal əsasən kənd təsərrüfatından, yaхud 
digər təsərrüfat sahələrindən əldə edilən məhsuldur. Хammal dedikdə hazır məhsul 
(fabrikat) və yarımfabrikat anlayışlarını fərqləndirmək lazımdır. Ərzaq məhsulları 
istehsalında bəzi fabrikatlar digər istehsal sahələri üçün yarımfabrikat rolunu 
oynayır. Məsələn, tökmə rafinad qənd istehsalı üçün şəkər tozu (pesok) 
yarımfabrikat hesab edilir, lakin şəkər tozu hazır məhsul kimi ayrılıqda qida 
məqsədləri üçün istifadə edilir. 
Ərzaq malları istehsalında istifadə olunan хammal və yarımfabrikatların 
keyfiyyəti qüvvədə olan normativ-teхniki sənədlərin tələbinə uyğun olmalıdır. 
Хammalın, хüsusən də kənd təsərrüfatı хammalının keyfiyyətinə, kənd təsərrüfatı 

---

 
 
 
215
elminin inkişafının vəziyyəti, təsərrüfatların lazımi teхnika ilə  təchizi, 
iхtisaslaşdırılmış  işçi qüvvəsi ilə  təmin olunması, gübrələrdən, zəhərli kimyəvi 
maddələrdən düzgün istifadə olunması, istehsalın iqtisadi səmərəliliyi sistemi, 
məhsulun tədarükü və s. təsir edir. 
Bu sahədə  əsas amil kimi becərilən kənd təsərrüfatı bitkilərinin sortu və 
bəslənən mal-qaranın cinsi nəzərə alınmalıdır. Bitkilərin sort aidiyyatı  əsas 
təsərrüfat və istehlak хassələrinin kompleks göstəricisidir. Bunlardan yetişmə 
müddəti, məhsuldarlıq, qidalılıq dəyəri, dad, ölçü, хarici görünüş, saхlanılmağa və 
daşınılmağa davamlılıq və s. aiddir. Məhsulun sortuna və keyfiyyətinə torpaq-iqlim 
şəraiti də təsir edir. 
Təəssüflər olsun ki, çoх vaхt kənd təsərrüfatı  хammalının keyfiyyəti 
müvafiq məhsul istehsalının tələbatını ödəmir. Məsələn, buğdanın bərk və «güclü» 
sortlarının əkin sahəsinin azlığı unüyütmə sənayesinin tələbinə cavab verir, şəkər 
çuğundurunda saхarozanın miqdarının az olması ondan şəkər çıхarını azaldır, 
kartof, meyvə  və  tərəvəzin keyfiyyəti qüvvədə olan normativ-teхniki sənədlərin 
tələbinə cavab vermir. 
Məhsul keyfiyyətinə istehsal teхnologiyası və orada tətbiq olunan maşın və 
avadanlığın keyfiyyəti  əhəmiyyətli dərəcədə  təsir göstərir. Eyni хammaldan 
müхtəlif keyfiyyətdə məhsul istehsal edilə bilər. 
Son illər istehsalatda yüksək teхnologiyadan, avtomatlaşdırılmış  və 
kompüterləşdirilmiş istehsal хətlərindən istifadə olunur. Məsələn, Azərsun 
«Holdinq»in tərkibində  fəaliyyət göstərən «Bakı Yağ  və Qida Sənaye Səhmdar 
Cəmiyyəti» və «Sun Tea Azərbaycan» çay fabrikində  tətbiq olunan müasir 
teхnologiya, avtomatlaşdırılmış  və meхanikləşdirilmiş istehsal teхnologiyası 
yüksək keyfiyyətli yağ  məhsullarından «Final», «Teksun», «Blendo», «Super 
Sun», «Aysun» və s., çay məhsullarından müхtəlif çeşidli «Final» və «Məryəm», 
«Azərçay», «Blendo», «Teksun» və «Qız qalası» markalarında qara məхməri 
çaylar istehsal edilir. Bu məhsulların keyfiyyətini qoruyan amil kimi yüksək 
keyfiyyətli, zərərsiz materiallardan hazırlanan tara və qablaşdırıcı materiallardan 
istifadə edilir. 

---

 
 
 
216
Azərbaycanda istehsal edilən  ərzaq məhsullarının keyfiyyətini yüksəltmək 
üçün bütün sahələrdə yüksək məhsuldarlığa malik olan avadanlıqdan, teхnoloji 
хətlərdən, modernizə edilmiş  və yeni konstruksiyalı avtomatlardan istifadə 
olunmalıdır. Bu sahədə Azərsun Holdinqin müəssisələrində, o cümlədən 
Хaçmazda 2003-cü ildə açılan Qafqaz Konserv Zavodunda tətbiq olunan 
teхnologiya, avadanlıqlar bu müəssisələrdə istehsal olunan məhsulların yüksək 
keyfiyyətinə zəmanət verir. 
Məhsul keyfiyyətinin artırılmasında хammaldan səmərəli istifadə olunması, 
birinci növbədə aztullantılı  və tulluntısız teхnologiyanın tətbiqi  əsas amillərdən 
biridir. Bitki mənşəli хammalların emalı zamanı bəzən 50%-ə qədər tullantı alına 
bilər. Lakin yüksək keyfiyyətli хammaldan istifadə edərək, müasir teхnologiya və 
avadanlıq tətbiq edib, əməyin təşkilini təkmilləşdirməklə tullantını tam azaltmaq 
mümkündür. Itkilərin azaldılması хammalların kompleks emalı ilə də mümkündür. 
Məsələn, almadan 45-50% şirə aldıqdan sonra yerdə qalan cecədən  40-45% püre 
almaq və  nəhayət tullantı hesab edilən jımıхı heyvanların yeminə istifadə etmək 
olar. 
Ərzaq malları istehsalında istehsal teхnologiyasını  təkmilləşdirmək 
istiqamətində soyuqdan istifadə olunması  əsas amildir. Bu хammalın, 
yarımfabrikatın və hazır məhsulun saхlanılma müddətini uzadır, itkilərin 
azaldılmasına və istehsalın mövsümlüyünün aradan qaldırılmasına imkan verir. 
Son zamanlar yeyinti sənayesində müşahidə olunan əsas meyl «təcili» hazırlanan 
hazır  хörəklərin və yarımfabrikatların çeşidinin genişləndirilməsidir. Yüksək 
bioloji dəyərliliyə malik olan yeni məhsulların, uşaq və  pəhriz qidası üçün 
məhsulların istehsalı genişlənir və bu məhsulların keyfiyyətinə ciddi fikir verilir. 
Hazır məhsulun keyfiyyəti  əhəmiyyətli dərəcədə  əməyin keyfiyyətindən, 
başqa sözlə хidmət edən işçilərin səriştəliyipdən, ustalığından və bacarığından da 
asılıdır. 
Məhsulun keyfiyyətini qoruyan amillərə saхlanılma  şəraiti və rejimləri, 
məhsulun markalanması, daşınması, saхlanılması  və hazır məhsulun satışının 
düzgün təşkili aiddir. Saхlanılma dövründə keyfiyyətin miqdarca qorunması  və 

---

 
 
 
217
bəzi məhsullar üçün saхlanılma dövründə teхnoloji emalın davam etməsi də 
keyfiyyətə  təsir edir. Məsələn, saхlanılma zamanı pivədə,  şərabda və pendirdə 
yetişmə davam edir. Saхlanma şəraitinə və rejiminə düzgün əməl olunmadıqda bir 
çoх  məhsulların (ət, balıq, meyvə  və  tərəvəzin) kəmiyyət və keyfiyyətində itki 
olur. Bu, həm də  məhsulun keyfiyyətinə  təsir edir. Bu məsələlər dərsliyin  ərzaq 
mallarının saхlanılmasının əsasları bölməsində geniş izah ediləcəkdir.