Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 236

Onların üstü sal daşla örtülür. Dolmen termini tol (masa) və men 

(daş) fransız sözlərinin birləşməsindən alınmışdır. Onların 

qurulmasında 10 t ağırlığı olan nəhəng daşlardan istifadə 

edilmişdir. Bu qəbirlər tək, ikimərtəbəli və  dəhlizlə birləşən 

qəbirlər sırası  şəklində olur. Belə abidələr tunc və ilk dəmir 

dövrünün maraqlı memarlıq tiplərindəndir. Dolmenlərdən ibtidai 

icma quruluşunun məbədləri kimi də istifadə edilmişdir. 

Dolmenlər icma ağsaqqallarının axirət evi kimi yaradılmışdır. Ona 

görə də onların ön tərəfindəki daşda dairəvi və ya oval şəkilli çox 

kiçik bir pəncərə nəzərə çarpır. Ölülərin ruhu guya bu pəncərədən 

həm içəri girib çıxırmış, həm də buradan onlara yemək və içmək 

verilirmiş. Güman edilir ki, qədim insanlar dolmenlərdən yaşayış 

mənzili kimi də istifadə edirmişlər. 

Belə abidələrə Avropa, İran, Hindistan, Koreya, Yaponiya, 

Krım, Qafqazın Qara dəniz sahilində  və Azərbaycanda rast 

gəlmək olur. Fransız alimi Jak de Morqan Lənkəran rayonunun 

Görükdi kəndi yaxınlığında ikimərtəbəli dolmenləri tapmış və ilk 

dəfə onların elmi, tarixi və dini mahiyyəti haqqında məlumat 

vermişdir. 

Dolmenlərin yaradılması üçün əsas olmuş axirət dünyasına 

və ruhun ölməzliyinə inanmaq ideyası ənənəvi olaraq zəmanəmizə 

qədər gəlib çıxmışdır. Buna misal olaraq Şamaxıdakı «Dədə-

günəş» pirinə  gəlmiş ziyarətçilərin gedərkən balaca daşlardan 

evlər tikməsini göstərmək olar. Guya bu evlər xəstələrin öləndən 

sonra axirət dünyasında yaşamasına xidmət edəcəkmiş. 

Bu pirin adı 

təsadüfi olaraq «Dədə-günəş» 

adlandırılmamışdır. Günəş kultu Azərbaycanın  ən qədim 

kultlarındandır. Bu kult tunc dövründə çox böyük tərəqqi 

tapmışdı. Dədələr (atalar) kultu ortaya çıxandan sonra, dədələr də 

günəş qüdrətli, onun kimi himayəkar hesab edilir və ona görə də 

onların adı çox zaman günəş sözü ilə yanaşı çəkilirdi. Sonralar pir 

şəklinə düşmüş  qədim abidənin hər iki kultun adı ilə adlanması 

göstərir ki, onlar çox yaxın və bir-birini əvəz edən  ən qədim 

kultlar olmuşdur. 

Kromlexlər neolit və başlıca olaraq tunc dövründə 

yaradılmış çevrə boyu, şaquli şəkildə əzəmətli daşlardan düzəlmiş 

---