Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 232

başlamışdır. Alban dövrü incəsənəti özünün bir sıra mütərəqqi 

sənət  ənənələri və yaradıcılıq prinsipləri ilə orta əsr 

incəsənətimizin inkişafı üçün möhkəm bünövrə yaratmışdır. 

Bütün bunlara görədir ki, bu dövr qədim Azərbaycan incəsənəti 

tarixində  əsas və başlıca mərhələ kimi qəbul edilir və 

incəsənətimizin daha qədim inkişaf mərhələləri hələlik,  şərti 

olaraq, «Alban dövründən əvvəlki incəsənət» kimi öyrənilir.  

Alban dövründən  əvvəlki incəsənət XII minillikdən 

başlayaraq, e. ə. IV əsrə qədər olan uzun bir mərhələni əhatə edir. 

Həmin dövrün başlanğıcında (Mezolit dövründə) yaşamış  qədim 

insanlar ibtidai icma quruluşunun ilk pilləsində baş vermiş tarixi 

hadisələrin  şahidi olmuşlar. Onlar madərşah-ana nəsli dövrünün 

daş alətləri ilə vidalaşmamış mis-daş dövründə (eneolit) yeni 

kəşflərə nail olmuşlar. Sonrakı tunc dövründə (e. d. III minilliyin 

ikinci yarısı  və II minillik) isə  qədim  əcdadlarımız pədərşahi-ata 

nəsli dövrünün qanunlarına tabe olmuş, metaldan qüdrətli istehsal 

alətləri yarada bilmişlər. Dəmir dövründə (e. ə. I minillik) bu 

alətlər daha da təkmilləşmiş, tuncdan, əsasən, dini əşyaların 

yaradılması  və  bəzək məqsədləri üçün istifadə edilmişdir. Bu 

dövrdə Azərbaycanın qədim sakinləri məhsuldar qüvvələrin 

inkişafı,  əmək alətlərinin təkmilləşməsi nəticəsində ibtidai icma 

quruluşu ilə  tədricən vidalaşmışlar. Nəzərdən keçirdiyimiz bu 

uzun dövr ərzində qədim qəbilələr yaşayış məskənləri və müdafiə 

tikintiləri yaratmışlar ki, bu da əcdadlarımızın memarlıq 

sahəsindəki ilk təcrübələri olmuşdur. Onlar eyni zamanda 

rəssamlıq sahəsində  də bacarıqlarını  sına-yaraq, qayalar üzərində 

heyvan və insan təsvirləri cızmışlar. Yurdumuzun ibtidai insanları 

əşyaların davamlılığına və gözəlliyinə diqqət yetirərək ürəyəyatan, 

gözəgəlimli dulusçuluq məmulatı, bəzəkli metal alətləri və s. 

hazırlamışlar. Qədim həmyerlilərimiz özlərini bəzəməyi də 

yaddan çıxarmamışlar. Onların yaratdığı tunc kəmərlər və  nəfis 

zərgərlik  şeyləri qiymətli sənət  əsərləridir.  Əcdadlarımızın 

minilliklər  ərzində  tərtib etdikləri piktoqrafik, təsvirli yazılar 

ölkəmizdə ibtidai insan cəmiyyətinin mədəni inkişafını  əyani 

surətdə göstərən ən yaxşı nümunələrdir. həmin piktoqrafik yazılar 

yazı  mədəniyyətimizin tarixini mis dövründən (e. ə. IV 

---