Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 240

Azərbaycanda rast gəldiyimiz kurqanların hündürlüyü I 

metrdən 14-16 metrə  qədər olduğu halda, onların diametri əksər 

hallarda, 2-3 metrdən 18-22 metrə qədər çatır. Nadir hallarda isə 

onların hündürlüyü 25 metrə çatır. 

Kurqanlar «axirət dünyası» ideyasına xidmət edən memarlıq 

abidələridir. 

Arxeoloq Y. İ. Hummel Xanlar rayonunun kurqanlarını 

tədqiq edərkən, onların səpələnmiş halda deyil, müəyyən ərazidə 

toplanmasına diqqət yetirmişdir. O, qərara gəlmişdir ki, bütün 

qəbirlər müəyyən bir nöqtə ətrafında - günəş şüasının çevrə boyu 

yayılması istiqamətində tikilmişdir. Onun kəşf etdiyi bu 

qanunauyğunluq «şəfəq sistemi» adını almışdır. Alimlər bu 

sistemin Orta Asiya kurqanlarına da aid olduğu fikrini irəli 

sürmüşlər. 

Maraqlı  cəhət burasıdır ki, kurqanların quruluşu, ağac 

haşiyələrlə  və onun üstündən də torpaq ilə örtülməsi, onları 

Azərbaycanda geniş yayılmış qaradam adlı yaşayış evləri ilə 

bağlayır. Ayrımların yaşayış evi olan qaradamların üstünün bu 

üsulla örtülməsi göstərir ki, onlar da kurqanlar qədər qədim 

tikintilərdir. Məlum olur ki, qədim əcdadlarımız ilk qaradamlarda 

yaşadıqları vaxtlarda «axirət evlərini» - qəbirlərini, kurqanlarını 

da qaradama bənzətməyə çalışmışlar. Ruhun əbədiliyinə, 

ölməzliyinə inanan ibtidai insanlar qəbirləri öləndən sonra özləri 

üçün daimi mənzil hesab edirdilər. 

Yaşayış tikintiləri. Arxeoloqlar müəyyən etmişlər ki, 

Azərbaycanın qədim yaşayış binaları qazıma və qara-damlardan 

ibarət olmuşdur. 

Tunc dövründə, eramızdan min il əvvəl tikildiyi güman 

edilən qazımaların yarısı torpağın altında yerləşirdi. Divarları  və 

arakəsmələri yonulmamış çay daşından tikilmiş bir qazıma aşkar 

edilmişdir. Bu binanın içərisi çox böyük, yəni uzunluğu 17-18 m 

olduğu üçün onu «çox-ailəli» evlər tipinə daxil etmişlər. Lakin 

həmin qazmanın ancaq bir giriş yolu olması onun bir ailəyə 

məxsus olduğunu göstərir. Binanın dörd bölmədən ibarət tikilməsi 

orada yaşamış ailənin böyüklüyünə, ailə başçısının oğlanları ilə 

birlikdə yaşamasına işarədir. 

---