Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 230

sehrbazlıq və qara sehrkarlıq, yəni  şər qüvvələrə kömək edən 

sehrkarlıq.  Əcdadlarımız ruhları mühüm keyfiyyətləri olan, 

xarakterik rəngləri və  hətta cinsləri olan konkret obrazlar kimi 

təsəvvür edirdilər. 

İbtidai dinlər inkişaf edərək Azərbaycanda atəşpərəstlik 

formasında yayılmağa başlamışdır. Bu din ibtidai icma 

quruluşunda yaranmış  və sonrakı quldarlıq dövründə inkişaf 

etmişdir. O, ilk feodalizm dövründə  qədim  İran Azərbaycanı 

ərazisində hakim dövlət dini səviyyəsinə qədər yüksəlmişdir. 

Azərbaycanda Zərdüştiliyin inkişafı əsrlərlə davam etmişdir. 

«Avesta»da baş allah, xeyir allahı Ahura Məzda, şər ahı isə Anqra 

Manyu adlanır. Qədim yunan alimləri bu allahların adlarını təhrif 

edərək, yunanlaşdıraraq, onları bütün dünyaya Hörmüz və 

Əhrimən adları ilə tanıtdırmışlar. 

Zərdüştlüyün qalıqları indinin özündə  də Azərbaycanda 

yaşamaqdadır. VII əsrdən başlayaraq Azərbaycanda  İslam dini 

yayılmağa başlamışdır. Bu dövrdə  ərəbdilli, farsdilli ədəbiyyatla 

yanaşı, türkdilli ədəbiyyat da geniş surətdə inkişaf etdirilmişdir. 

Memarlıq, heykəltəraşlıq, rəssamlıq, musiqi və 

mədəniyyətin digər növləri böyük inkişaf yolu keçmişdir. Qədim 

dövrlərdə Azərbaycanın cənub və  şimal hissəsi iqtisadi və siyasi 

cəhətdən müxtəlif inkişaf yolları keçmişdir. Belə ki, 

Azərbaycanda məhsuldar qüvvələrin yüksəlişi və nəsli quruluşun 

parçalanıb bölünməsi sürətlə baş verdiyindən orada qəbilə 

birləşmələri daha erkən yaranmışdı. E.ə. III minilliyin sonunda 

meydana gəlmiş Manna qəbilələrinin ittifaqı  əsasında e. ə. IX 

əsrdə Urmiya gölünün ətrafında qüdrətli Manna dövləti 

yaradılmışdır. Paytaxtı İzurtu şəhəri olmuş bu dövlət ə. e. IX-VII 

əsrlərə  qədər davam etmiş  və Assuriya, Urartu kimi dövlətlərlə 

siyasi və  mədəni  əlaqədə olmuşdur. Mannalılar yüksək səviyyəli 

mədəni nailiyyətlər  əldə etmiş, onların yaratdığı  mədəniyyət və 

incəsənət qonşu xalqlara, xüsusilə midiyalılara və köçəri skif 

tayfalarına öz qüvvətli təsirini göstərə bilmişdi. Midiya dövlətinin 

mövcud olduğu vaxtda da (e. ə. VII-VI əsrin ortaları) Manna 

incəsənətinin bədii ənənələri davam etdirilmişdir. Bu xüsusiyyəti 

nəinki Midiya incəsənətində, həmçinin qədim  İranın  Əhəmənilər 

---