Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 226

Assuriya hökmdarı I Adadnirari (e.ə. 1307-1275) Azərbaycan 

ərazisinə bir neçə yürüş etmiş, lakin ölkənin içərisinə girə 

bilməmişdi. Yerli tayfalar arasında birlik yox idi. Kutilər bir 

müddət Adadnirarinin hakimiyyətini tanımağa məcbur oldular. Az 

sonra kutilər üsyan qaldırdılar. Lakin Assuriya hökmdarı I 

Salmanasar (e.ə. 1274-1245) kutilərin üsyanını yatırdı. 

E.ə. II minillikdə  qədim Azərbaycan tayfaları turukkilər, 

lullubilər, kutilər və onlara yaxın olan şubarlar (subirlər) 

Assuriyanın işğalçılıq siyasətinə qarşı  çıxmış  və müstəqillik 

uğrunda mübarizə aparmışlar. Tayfa başçıları və xırda hökmdarlar 

vahid dövlət halında birləşməmiş, buna görə də Assuriyaya güclü 

müqavimət göstərə bilməmişlər. Lakin müharibələr qədim 

Azərbaycan tayfalarının yenidən dövlət halında birləşməsini 

zəruri edirdi. E.ə. II minilliyin sonu-I minilliyin əvvəlində qədim 

Azərbaycan yeni dövlət qurumlarının meydana gəlməsi ərəfəsində 

idi. 

Bütün xalqlar özlərinin mədəniyyətlərini yaratmışlar. 

Xalqların mədəniyyətlərini «zəngin» və yaxud kasıb» 

mədəniyyətlərə bölmək düzgün olmazdı. Bir sıra mədəniyyətlər 

ciddi tədqiq edildikdən sonra onların nə qədər zəngin olduğu aşkar 

olur. Elmi ədəbiyyatda  ən çox öyrənilən Misir, Hindistan, Çin, 

İran, Yunan mədəniyyətləri ilə yanaşı, öyrənilməyən, yaxud da az 

öyrənilən, ona görə  də az təbliğ olunan, tarix, ədəbiyyat və s. 

dərsliklərə düşməyən mədəniyyətlər də vardır. Belə 

mədəniyyətlərdən biri də Azərbaycan mədəniyyətidir. Azərbaycan 

mədəniyyət tarixinin ümumtürk mədəniyyəti kontekstində 

öyrənilməsi olduqca məqsədəuyğundur. Coğrafi amil də nəzərdən 

qaçırılmamalıdır. Məlum olduğu kimi, türk xalqlarının böyük 

əksəriyyəti (türk dilinin bu və ya digər dialektində danışan 

xalqların ümumi sayına görə  təxminən yarısı) keçmiş SSRİ 

ərazisində yaşayır.  

Şübhəsiz,  Şərqi Sibirdən Baltik dənizinə  qədər uzanan 

ərazilərdə  məskən salıb yaşayan bütün böyük və kiçik türk 

xalqları bir ana kök üzərində meydana gəlmişdir. Ana türk 

(prototürk) cəmiyyəti parçalanıb dağıldıqdan sonra yaxın-uzaq 

ölkələrə yayılmış, vahid siyasi, iqtisadi, mədəni əlaqələr kəsilmiş, 

---