Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 223

dövlət qurumuna çevrilmişdi və ona hökmdar başçılıq edirdi. 

Lullubilər Assuriyanın Nuzi şəhərində də  məskunlaşmış və 

yerli hürri tayfası ilə yaxın  əlaqədə olmuşlar. Bu şəhərdə  həm 

lullubi, həm də hürri qullarının əməyindən istifadə olunurdu. 

Azad lullubilər muzdlu döyüşçü kimi orduda xidmət 

edirdilər. 

Hürrilər onları nullu (nullahhi), yəni yadelli adlandırırdılar. 

Lullubilərin döyüş  məharəti qonşularda vahimə yaradırdı. Bəzən 

urartulular lullubi etnik adını “düşmən” mənasında işlədirdilər. 

Kuti (yaxud Quti) dövlət qurumu. Urmiya gölündən qərbdə 

və  cənub-qərbdə Kuti tayfa birliyi yaşamışdır. E.ə. III minilliyin 

ikinci yarısında Kuti (yaxud Kutium) dövlət qurumu yaranmışdır. 

E.ə. XXII əsrin  əvvəlində kutilər Akkad dövlətini süquta 

uğratmışlar. Bu zaman Kuti dövlətinin sərhədləri şimalda Urmiya 

gölünün qərbindən cənubda  İran körfəzinə  qədər uzanmışdır. 

Kutilər  Şumer və Akkadda mövcud olan idarə sistemini 

saxlamışlar. Ölkə canişinlər vasitəsi ilə idarə edilirdi. Kutilərə 

tabe olan Şumer şəhər hakimləri ensi rütbəsini saxlamışdılar. 

Kuti hökmdarlarının şərəfinə yazılmış qısa mətnli kitabələr 

akkad dilində  tərtib olunurdu. Kutilərin hakimiyyəti illərində 

Mesopotamiyada  şəhərlərarası toqquşmalara son qoyulmuşdur. 

Yuxarı dənizdən (Urmiya gölü), Aşağı dənizə (İran körfəzi) qədər 

uzanan ticarət yollarında 

əmin-amanlıq yaranmışdır. 

Mesopotamiyaya xarici hücumların arası  kəsilmiş, Urmiya gölü 

hövzəsi ilə dinc əlaqələr yaranmışdır.  Şumer və Akkad gəncləri 

kuti qoşunlarına xidmətə cəlb olunmuşlar. 

Kutilər Mesopotamiya (İkiçayarası) mədəniyyətinə  cəlb 

olunmuşdular. Kuti hökmdarlarının qısa mətnli kitabələri mixi 

yazılar ilə tərtib olunurdu.  

Kutilər Ay allahına, məhəbbət, bərəkət və  məhsuldarlıq 

ilahəsinə sitayiş edirdilər. Onlar Şumerdə  ənənəvi məbəd 

tikintisini davam etdirir, yaxud sökülmüş  məbədləri bərpa 

edirdilər. Kutilər və onların hökmdarları türk mənşəli idilər. 

E.ə. III minilliyin sonunda Kuti və Lullubi dövlətləri xırda 

vilayətlərə parçalandılar. 

E.ə. III minillikdə Mesopotamiyada əvvəl  Şumer  şəhər-

---