Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 222

qalmaqda davam edirdi. Cənubi Azərbaycanın cənub qərb 

hissəsində sinfi münasibətlər daha sürətlə təşəkkül tapırdı. Burada 

artıq e. ə. III minillikdə Mesopotamiyanın şəhər-dövlətləri ilə sıx 

əlaqələri olan ilk dövlət qurumları yaranır. 

Beləliklə, Birinci ictimai əmək bölgüsü, şumluq  əkinçilik, 

mal-qara artımı,  şumluq torpaqlar və örüşlər uğrunda mübarizə 

güclü qəbilə birliklərin yaranması prosesini sürətləndirdi.  Şumer 

dastanları  və mixi yazı nümunələrində Azərbaycan qəbilələri 

haqqında ilk yazılı məlumatlarda Mil-Qarabağ bölgəsində yaşayan 

qarqarlar qəbilələrindən, Urmiya gölündən Cənubda yaşayan 

lullubi, su, turukki, ondan qərbdə  məskən salmış kuti 

qəbilələrindən bəhs edilir. 

Lullubilər döyüşkən qəbilə idi. Bu qəbilə birliyinə su, 

turukki və başqaları daxil idi. Maldarlıqla məşğul olduqlarından 

mal-qaranı taxıla dəyişirdilər. Onlar günəşə, aya, məhəbbət və 

məhsuldarlıq ilahəsinə sitayiş edirdilər. 

Aratta. Aratta dağlıq ölkə idi. Türk xalqlarının işlətdikləri 

Alataa, Alatuu, Alatau, Aladağ  və s. sözlər dağ, dağ silsiləsi 

mənasındadır. Aratta bu sözlərin erkən forması olmuşdur. 

Aratta Azərbaycan  ərazisində yaranmış ilk qədim dövlət 

qurumu idi. Onun torpaqları Urmiya gölünün cənub-şərqində 

yerləşirdi. Aratta dövləti e.ə. III minilliyin birinci yarısında 

mövcud olmuşdur. Mesopotamiyanın  Şumer  şəhər-dövlətləri ilə 

iqtisadi, siyasi və mədəni əlaqələri olmuşdur. Aratta ölkəsini “en”, 

yaxud “ensi” rütbəsi daşıyan hökmdar idarə edirdi. Şumerdə en, 

yaxud ensi ali kahini-hökmdarı bildirirdi. Aratta hökmdarı türk 

mənşəli sülaləyə mənsub idi. Ölkənin əsas şəhəri Aratta adlanırdı. 

Dini idarələrə maşmaş adlanan kahin başçılıq edirdi. Aratta 

hökmdarı yanında hərb məsələləri üzrə  şura fəaliyyət göstərirdi, 

lakin son qərarı hökmdar özü verirdi. 

Şumerdə olduğu kimi, Arattada da çoxallahlılıq mövcud idi. 

Məbədlər tikilirdi. Arattada ilahə  İnannaya sitayiş edirdilər. 

İnanna Şumerdə məhəbbət və bərəkət ilahəsi sayılırdı. 

Lullubi dövlət qurumu. E.ə. III minilliyin ikinci yarısında 

Azərbaycanın cənubunda, Urmiya gölündən cənubda Lullubi tayfa 

birliyi yaranmışdır. Artıq e.ə. XXIII əsrdə Lullubi tayfa birliyi 

---