Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 218

mərasimləri meydana gəldi.  Əkinçilik, maldarlıq və  sənətlərin 

inkişafı ictimai münasibətləri dəyişdirdi. 

İstehsalat daha çox qüvvə  və dözüm tələb etməyə başladı. 

Xış arxasına kişi keçdi, o sürü otarır, dəmirçilik, dulusçuluq 

edirdi.  İqtisadiyyatda aparıcı rola kişi sahib oldu. Beləliklə 

patriarxat dövrü başladı, kişi ailənin, nəslin başçısı oldu.  

E. ə. III minilliyin əvvəlində Azərbaycanda orta tunc dövrü 

başladı. Bu dövrdə burada ayrı-ayrı etnos-mədəni birliklər 

meydana gəldi.  İctimai və mülki bərabərsizlik gücləndi. 

Məskənlər daha böyük, qəbilələr arası əlaqələr isə daha sabit oldu. 

Naxçıvanda II Gültəpə, Ağdam rayonunda Üzərlik təpə, Göytəpə 

və Çinartəpə məskənləri, Naxçıvanda Oğlan qala və Çalağan təpə 

qalaları, Borsunlu, Gəncəçay və digər məzar təpəlikləri həmin 

dövrün tətbiq edilmiş abidələridir. Artıq 3500 il bundan əvvəl ( e. 

ə. II minilliyin ortası) Naxçıvan  şəhəri meydana gəlmişdir. O, 

qədim  Şərqin  şəhər-dövlətlərini xatırladır. Hazırda o, 

Naxçıvançay və Ceyrançay arasındakı ərazidə yerləşən II Kültəpə 

kimi məlumdur. O, 10 ha ərazini tutur. Azərbaycanın ilk şəhər-

dövlətlərindən birinin mərkəzi olub. Üzərliktəpə, Oğlanqala və 

Qarakəpəktəpə kimi məskənlərdə güclü müdafiə istehkamları 

aşkar edilmişdir. Onlar nəhəng daş bloklarından tikilib. Bu 

məskənlərdəki bəzi binalar bir neçə otaqdan ibarətdir. Ehtimal ki, 

bu evlər kübar ailələrə məxsus olub. Orta tunc dövründə bağçılıq, 

bostançılıq, üzümçülük və  şərabçılıq meydana gəldi. Süni 

suvarma qurğuları yaradıldı, əmək alətləri təkmilləşdirildi, xırman 

lövhələri icad olundu, onlara heyvan qoşurdular. Həmin dövrün 

məskənlərində iri gil küplərində arpa, buğda və darı qalıqları 

tapılmışdır. Maldarlıqda xırda buynuzlu heyvan üstünlük təşkil 

edirdi. Atdan qoşqu və minik məqsədilə geniş istifadə olunurdu. 

Yun parçaların istehsalı artırdı. Orta tunc dövründə  sənət ayrıca 

fəaliyyət növünə çevrildi. Sənətin kənd təsərrüfatından ayrılması 

ilə ictimai-icma dövründə ikinci ictimai əmək bölgüsü baş verdi. 

II Kültəpə  məskəninin qazıntılarında da bütöv sənətkar 

məhəllələri və dulusçu sobaları  aşkar edilmişdir. Dulusçuluqda 

həm oyma, həmdə mineral boyalar çəkmə üsulu ilə müxtəlif 

naxışlar bəzədilmiş yüksək bədii üslublu məmulatlar yaradıldı. 

---