Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 217

sahillərində, düşməndən müdafiə üçün əlverişli yerlərdə  məskən 

salırdılar. Bəzi məskənlərdə  hətta güclü müdafiə istehkamları 

mövcud idi. Belə  məskənlər Fizulidə, Təbriz yaxınlığında və 

Urmiya gölü tərəfdə aşkar edilib. 

Neolit və eneolit dövrlərində olduğu kimi Kür-Araz mədəni 

dövründə  də evləri çiy kərpicdən, lakin artıq çaylaq daşlarından 

bünövrə üzərində tikirdilər. Naxçıvandakı II Gültəpəni belə 

məskən nümunəsi kimi göstərmək olar. Divarlarına ustalıqla mala 

çəkilmiş, mehrablı, xüsusi böyük ibadət binaları meydana gəldi. 

Belə ibadətgahlar Naxçıvanda Gültəpə, Xaçmazda Sərkərtəpə, 

Qazaxda Babadərviş məskənlərində aşkar edilib. Əkinçilik surətlə 

inkişaf edirdi. Toxanı xış əvəzlədi. Əkin əraziləri genişləndi, süni 

suvarma meydana gəldi. Şumlamada heyvanlardan istifadə etməyə 

başladılar. Biçin, üyütmə alətləri təkmilləşir. Yığılma lövhə 

oraqlar ilə yanaşı bütöv bürünc oraqlar da meydana gəlir. Taxılı 

nəhəng küplərdə və xüsusi çalarlarda saxlayırdılar. Daş həvəng və 

dən üyüdənlər meydana gəldi. Maldarlıq da surətlə inkişaf edirdi. 

Mal-qaranın sayı, cinslərinin çeşidi artır, atdan geniş istifadə 

olunur, yaylaq və  qışlaqlardan istifadə ilə  əlaqədar mal-qaranın 

otlaqlara köçürülməsi yer alır. Birinci ictimai əmək bölgüsü, 

əkinçiliyin maldarlıqdan ayrılması baş verir. Əmək məhsuldarlığı 

artımı artıq məhsul ehtiyatlarının əmələ gəlməsinə səbəb oldu, bu 

da məhsul mübadiləsinə  təkan verdi. Maldarlar arasında 

təbəqələşmə sürətlənir. Mil düzənliyinin Üçtəpə yüksəkliyində 

aşkar edilmiş  qəbilə başçısının məzarı buna sübutdur. Məzar 

yüksəkliyinin yaşı III minilliyin II yarısı kimi müəyyən edilib. Alt 

tunc dövründə  sənətlər arasında dulusçuluq, metal emalı  və 

toxuculuq daha surətlə inkişaf edirdi. Dulusçuluqda parıltılı  və 

naxışlı qab növləri meydana gəldi. Babadərviş  məskəni 

qazıntılarında dulusçu sobaları, tökmə  qəlibləri aşkar edilib. 

Üstünlük təşkil edən bürünc alətlərlə yanaşı daş  və sümükdən 

düzəldilmiş alətlər də  işlənirdi. Qoyunçuluğun inkişafı 

toxuculuğun da inkişafını sürətləndirdi. Eneolit dövründən fərqli 

olaraq Kür-Araz alt bürünc mədəni dövründə  mərhumları 

məskənlərdən kənarda dəfn edirdilər. Qəbirlər üzərində təpəliklər 

yüksəldirdilər. Meyitləri yandırma və kollektiv dəfn etmə 

---