Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 235

Azərbaycanın bir çox rayonlarında qədim menhirlər 

müqəddəsləşdirilmiş və indi də pir kimi tanınmaqdadır.  

Menhirlərin Azərbaycanda dəmir dövrünün sonunda (e. ə. I 

minilliyin sonu, eramızın ilk əsrləri) yaradılmış insan heykəlləri 

ilə müəyyən yaxınlığı vardır. Bunu aydınlaşdırmaq üçün bir daha 

ulu babalarımızın yaratmış olduğu və  Şamaxı rayonundan 

(Xınıslı, Dağkolanı  və digər kəndlərdən) tapılmış daş heykəlləri 

nəzərdən keçirək. Belə heykəllər döyüşçülərin qəbri üstündə 

qoyularmış. Menhirlərdə olduğu kimi, bu heykəllər də ölmüş 

döyüşçünün özünü təmsil edirdi. Bu heykəllərin qoyulmasından 

məqsəd elən adamın ruhunun gəlib həmin daş fiqurda qərar 

tutması üçün şərait yaratmaq idi. Beləliklə, qədim dəfn ayininə 

əsasən mərhumun özü də öz dəfn mərasimində iştirak edə bilirdi. 

Göründüyü kimi, menhirlər ilə  qədim türk heykəllərinin 

ideoloji əsası eynidir. Hər ikisi animistik təsəvvürə, insan öləndən 

sonra onun ruhunun əbədi yaşayacağı  təsəvvürünə  əsaslanır. Bu 

baxımdan güman etmək olar ki, haqqında danışdığımız oğuz 

heykəlləri daha qədim olan menhirlərin davamıdır. Menhirlər və 

daş heykəllər xalqımızın 

ən qədim memorial-xatirə 

abidələrindəndir. 

Azərbaycan  ərazisində menhirlərə  bənzər, lakin başqa kult 

ilə, fallos kultu ilə  əlaqədar olaraq yaradılmış daşlar da vardır. 

Fallekolit daşlara Ağdam rayonunda təsadüf edilir. Onlar su 

arxları, bərəkət və məhsuldarlıq əqidəsi ilə bağlı abidələrdir. 

Balıq kultu Azərbaycanda  ən qədim kultlardandır. O, su 

təsərrüfatı  və  əkinçiliyin inkişafı ilə  əlaqədar olaraq ortaya 

çıxmışdır. Balıq bolluq, bərəkət və var-dövlət simvolu kimi 

həmişə bahar və  məhsuldarlıq bayramında süfrəmizin bəzəyi 

olmuşdur. 

Qədim menhirlər və fallekolit daşlar sonralar yaranmış, hər 

dərdin  əlacını «verən», hər arzunu yerinə «yetirən» pirlərin 

ideoloji  əsası  və onların ilk ibtidai formaları olmuşdur. Belə 

«müqəddəs» abidələrin  şərəfinə qurban kəsmək  ənənəsinin də 

kökləri çox qədimdir.  

Dolmenlər daşların  şaquli vəziyyətdə yerə basdırılması 

nəticəsində yaranmış, hər tərəfi bağlı düzbucaq qəbirlərdir. 

---