Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 312

etmişdir: adam öldürmə, yalan danışma, oğurluq etmə, dünyəvi 

şeylərə bağlanma, bakirəliyini saxla (rahiblər üçün). Çaynizm 

Brəhmənizmin bir sıra ünsürlərini-ruhların  şəkildən  şəklə 

düşməsinə etiqadı, karma haqqında, peyğəmbərlərin vaxtaşırı 

zühur etmələri haqqında təlimi saxlamışdır. Çaynizm, habelə 

buddizm Brəhmənizmin kasta quruluşunu və ayinlərini, 

iztirablardan fərdi  şəkildə xilas olunması haqqında təlimi, Vedin 

müqəddəsliyini inkar edirdilər. Çaynizm ayinlərində allah kimi 

Cinaya, həmçinin onun şagirdlərinə sitayiş edilməsi, müqəddəs 

mətnlərin oxunması, camaat qarşısında tövbə etmək daxildir. 

Bütövlükdə Çaynizm mifologiyası o qədər dəqiq formalaşmışdır 

ki, orta əsrdə yaşayan rahib Hema Çandra (1089-1173) onu böyük 

bir kitabda ümumiləşdirə bilmişdir. Onun əsəri «Trişaş-

tişalakapuruşaçarita» və yaxud «altmış üç görkəmli insanın 

həyatının təsviri» adlanır. 

Nisbətən vahid şəklə salınmış, dəqiq formalaşdırılmış 

buddist və çaynist mifologiyalarının əksi olaraq Hind mədəniyyət 

sisteminin üçüncü tipi hinduizm mədəniyyəti hesab olunur. 

Hinduizm dinə nisbətən daha geniş anlayışdır. O, özünün tam 

məzmunu ilə  həyat tərzi olub, adət və  ənənələri, etiqadı,  əxlaq, 

davranış normalarını, müxtəlif xalqlarda tarixən  ən qədim 

dövrlərdən formalaşmış ictimai institutları özünə daxil edir. 

Hinduizm e.ə. VI-IV əsrlərdə buddizmin və çaynizmin 

yayılmasına cavab olaraq meydana gəlmişdir. Hinduizm 

Hindistanda quldarlıq münasibətlərinin cəmiyyətin kastalar üzrə 

bölgüsünü təsdiq etmiş feodal münasibətləri ilə  əvəz olunması 

dövründə (IV-VI əsrlərdə) möhkəmlənmişdir. Hinduizm yekcins 

din deyildir, onda vahid ehkamçılıq və ayinçilik, mütəşəkkil 

məbəd sistemi yoxdur. 

Brəhmənizm ünsürlərindən başqa hinduizmə ved və yerli 

dinlərin ünsürləri, ibtidai dini etiqadlar: suya (məsələn, Qanq 

çayına), heyvanlara (ilanlara, meymunlara, fillərə, inəyə) sitayiş, 

əcdadlar ayini daxildir. Eyni zamanda hinduizm bütlərə sitayiş 

ünsürlərinə malik olan dindir. Bütün hinduizm cərəyanları üçün 

ümumi cəhət Vedin müqəddəs kitablar kimi qəbul edilməsi, 

sansara haqqında, öləndən sonra Karma qanunlarına uyğun olaraq 

---