Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 314

mifologiyası da adlanır. Bəzən «protodravid» sivilizasiyasını da 

oraya daxil edirlər. Mohenco-Daro və Harappa arxeoloji 

qazıntıları  ən qədim dövr mədəniyyəti haqqında  ətraflı  məlumat 

verir. Keçən  əsrin 20-ci illərində aparılan arxeoloji qazıntılar 

yüksək mədəniyyət mərkəzlərini aşkar etmişdir. Harappa 

mədəniyyəti dövrünün adamlarının dini-mifoloji təsəvvürləri 

protohind mifologiyasını təşkil edir. Qeyri-hind, qeyri-ari xalqları, 

tayfa və  qəbilələrinin yaratdığı bu mifologiya sistemi ilə yanaşı, 

Hind mifologiyasının ünsürlərini vedlərin mifologiyası, hinduizm 

mifologiyası, buddizm mifologiyası, çaynizm mifologiyası  və s. 

təşkil edir. Məlum olduğu kimi, brəhmənizm qədim hindlilərin 

quldarlıq cəmiyyətinin təşəkkülü dövründə vedizm dininin daha 

da inkişaf etdirilməsindən ibarət olan dindir. Vedlər və bunların 

e.ə. VIII-VI əsrlərdə tərtib olunmuş geniş şərhləri («brəhmənlər», 

«aranyakilər» və «upanişadlar») daxildir. Brəhmənizm ciddi kasta 

bölgüsü üzrə dini cəhətdən əsaslandırılmış brəhmənlərin varnasını 

(silkini) təşkil edən peşəkar kahinlərin imtiyazlı  vəziyyətlərini 

təqdis etmişdir. 4 varnadan onların (brəhmənlər, kşatrilər, 

vayşilər,  şudralar) hər biri üçün xüsusi davranış qaydaları, 

hüquqlar, vətəndaşlıq və dini vəzifələr (dharma) müəyyən 

edilmişdi. 

Dörd kastaya (varnaya) bölünmə  Qədim Hindistan 

cəmiyyətinin səciyyəvi cəhətidir. Bu kastalar 1) brəhmənlər 

(ağlar) - yəni  əqli  əməklə  məşğul olan kahinlər; 2) kşatrilər 

(qırmızılar) - hərbçilər; 3) vayşilər (sarılar) - əkinçi, sənətkar və 

ticarətlə məşğul olanlar; 4) şudralar (qaralar) - ən aşağı, ağır işləri 

icra edənlər, nökərlər. Ari irqinə  mənsub olan birinci üç kastada 

mənəviyyat brəhmənlərə,  əməli (faktiki) hakimiyyət kşatrilərə 

məxsus idi, vayşilər  əməkçi xalq kütlələri, maddi nemətləri 

yaradanlar,  şudralar isə qullar, nökərlər,  ən ağır  əməklə  məşğul 

olanlar idi. 

Qədim Hindistanda yaranan primitiv fəlsəfi baxışlarda, 

sonralar isə  fəlsəfi sistem və  məktəblərdə göstərilən ictimai 

bölgülərdəki mühüm və kastaların ictimai-siyasi mövqelərində 

müqayisəli nöqteyi-nəzər öz fəlsəfi təcəssümünü tapa bilmişdir. 

Həmin kasta sistemi eyni zamanda bütün dinlərdə  də bu və ya 

---