Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 308

olmalı idilər. Budda nirvanaya birinci çatdığı üçün allahlardan 

üstün sayılırdı. Buna baxmayaraq Budda ardıcılları belə arzuların 

yerinə yetirilməsi üçün qədim allahlara müraciət edirdilər. Qədim 

allahların özləri də, guya Buddaya sitayiş edirlərmiş. 

Buddizm brahmanizmdən fərqli olaraq adamları eyni 

hüquqlu sanır, lakin ictimai münasibətlərin dəyişdirilməsinə 

çağırmırdı. Buddizmə görə, bütün insanlar əzab-əziyyət içində 

yaşayırlar, buna uyğun olaraq onlar bərabər hesab edilirdilər. 

Əslində insanların bərabər olması  və azadlığa çıxması (xilas 

olmağa can atması) dini ehkamlara tabe edilmişdi. Bu, adamların 

mənəvi aləminə  təsir göstərir və buddizmi cazibədar edirdi. 

Əslində buddizm mövcud olan vəziyyətlə barışmağı, mövcud 

sosial münasibətlərlə qane olmağı  təbliğ edirdi. Buddizm 

Hindistanın özündə  əsas dinə çevrilmədi, Hindistandan kənarda 

daha geniş yayıldı. 

Mədəniyyətin digər sahələri. Erkən dövr Hindistan 

ədəbiyyatı barədə  məlumat qalmamışdır. O zaman şifahi xalq 

yaradıcılığı üstünlük təşkil edirdi. Bu dövrdə yaranmış dastanlar 

sonralar yazıya köçürülmüşdü. Bunlardan biri Mahabharata 

dastanıdır. Dastanda Brahtanın nəslinə  mənsub olan yaxın 

qohumlar hakimiyyət uğrunda mübarizə aparırlar. Bu qohumlar 

əmiuşağı imişlər. Mübarizə vuruşan qohumların hamısının həlak 

olması ilə  nəticələnir. Digər dastan "Ramayana" adlanır. Burada 

şahzadə Ramanın macəraları  və  nəhayət, hakimiyyətə sahib 

olması barədə danışılır. Hadisələr ilə yanaşı bu dastanlarda qədim 

əsatirlər, ibrətamiz və  fəlsəfi mühakimələr, dini rəvayətlər  əks 

olunmuşdur. Bunlar eramızın  əvvəlinə kimi şifahi icra olunurdu. 

Hər iki dastan yazıya elə  həmin vaxtlar köçürülmüşdür.  İlk 

zamanlar vedlər də yazıya köçürülməmişdi. Onlar da şifahi ifa 

olunurdu. 

Piktoqrafiyadan başqa digər qədim hind yazı növləri aşkar 

edilməmişdir. Lakin e.ə. IV əsrə kimi Hindistanda yazının olması 

ehtimal edilir. Qədim hind alimləri Panini (e.ə. V-IV əsrlər), 

Katyayana və Patancali (e.ə. II əsr) sanskrit dilinin 

qrammatikasını yazmışdılar. Vedlər də sanskrit dilində  tərtib 

olunmuşdu. E.ə. III əsrdə  Aşokanın göstəriş  və qanunları artıq 

---