Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 216

Sənətlərdən dulusçuluq, toxuculuq, daş  və sümük emalı yaxşı 

inkişaf etmişdi. Toxa əkinçiliyi hökm sürürdü, taxılı qurma 

oraqlarla biçir, qablarda və ya xüsusi çalalarda saxlayırdılar. 

Maldarlıq inkişaf edirdi. Həm xırda, həm də iri buynuzlu heyvan, 

e.  ə. V əsrdən başlayaraq at saxlayırdılar. Cəlilabadda  Əlikəmək 

təpəliyində  əhliləşdirilmiş at sümükləri tapılıb. Həmin dövrdə 

misdən yalnız bəzi alətlər düzəldirdilər. Ondan əsasən zinət 

əşyaları hazırlayırdılar. Qadın əvvəlki kimi cəmiyyətdə aparıcı rol 

oynayır. Eneolit matriarxatın çiçəklənmə dövrüdür. Külli 

miqdarda gildən düzəldilmiş qadın fiqurları tapılıb. Eyni zamanda 

icmanın həyatında ağsaqqallar  şurası  əhəmiyyətli rol oynamağa 

başlayır. Dəfn mərasiminə böyük diqqət yetirilirdi. İnsanları evlər 

arası  ərazilərdə, uşaqları isə evin içində döşəmənin altında dəfn 

edirdilər. Dini mərasimlərdə ovsun böyük yer tuturdu. 

Qobustandakı bəzi rəsmlər də həmin mərasimləri təsvir edir. 

E.  ə. IV minillikdə eneolit dövrünü tədricən patriarxata 

təkan vermiş tunc dövrü əvəz edir. Bu dövr e. ə. II minilliyə qədər 

davam edir. Azərbaycanda külli miqdarda mis filizi yataqları var ( 

Naxçıvan, Daşkəsən, Qarabağ, Gədəbəy və b.). Lakin misdən 

düzəldilən alətlər davamsız olurdu. Misə arsen, sürmə, nikel, 

sonralar isə qalay kimi müxtəlif aşqarlar  əlavə edən insanlar 

bürünc kimi möhkəm qatışıq  əldə etdilər. Ondan başlıca  əmək 

alətləri, silah və zinət  əşyaları istehsal etməyə başladılar. 

Cəmiyyətdə  əhəmiyyətli dəyişikliklər baş verdi. Yeni təsərrüfat 

sahələri yaranır, ictimai və mülki bərabərsizlik artırdı. 

Azərbaycanda qəbilələr və qəbilə ittifaqları kimi iri etnos-mədəni 

birliklər yarandı. Azərbaycanda tunc dövrü üç mərhələyə bölünür. 

Birinci mərhələ (e. ə. IV minilliyin II yarısı - III minillik) Kür-

Araz mədəni dövrü kimi məlumdur. Bu dövrün başlıca abidələri 

məhz burada, Kür və Araz çaylararası  ərazidə  aşkar edilib. 

Qarabağ, Naxçıvan, Qazax, Xaçmaz, Şəmkir və Qobustanda 

həmin dövrün abidələri tədqiq edilib. 

Əhali həmin  ərazidə sürətlə artırdı.  Əgər neolit və eneolit 

dövrlərində  əhali yalnız düzənliklərdə yaşayırdısa, alt tunc 

dövründə insanlar dağətəyi və dağlıq bölgələrdə məskən saldılar. 

Sahəsi 3-5 ha olan iri məskənlərdə yaşayırdılar. Adətən çay 

---