Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 220

Atın minik və yük daşıma vasitəsi kimi əhəmiyyəti sürətlə artırdı. 

Ata sitayiş  mərasimləri meydana gəlir, dəfn edilənlərin 

məzarlarında atları da basdırırdılar. Məzarlarda dəvə skeletləri də 

tapılıb, bu isə dəvəçiliyin də mövcudluğuna dəlalət edir. Əkinçilik 

də inkişaf edirdi, suvarma arxları qurulur, şumlama və  məhsul 

yığımı alətləri təkmilləşdirilirdi. Buğda, yarma, darının bir neçə 

növü becərilirdi. Ehtiyatları nəhəng küplərdə saxlayırdılar. Qazax 

rayonunun Sarıtəpə  kəndində içində taxıl və un qalıqları olan 

qablar aşkar edilib. Qazıntılar vaxtı üzüm, nar, gilas, şaftalı 

tumları tapılıb, bu da bağçılığın inkişafına dəlalət edir. Saxsı 

istehsalatında dulusçuluq kürəsi meydana gəldi, metallurgiyada 

naxış basma, naxış açma, qaynaq üsulları mənimsənildi. Qızıl və 

gümüş zinət əşyalarının istehsalı artırdı. Toxuculuq sürətlə inkişaf 

edirdi. Dəmirin rolu tədricən artır və e. ə. VII əsrdən başlayaraq 

onun geniş  tətbiqi yer alır. Sənətkarlar arasında yalnız alverlə 

məşğul olan şəxslər meydana gəlir. Beləliklə tacir-alverçilər 

meydana gəldi. Əvvəllər olduğu kimi evlər çaylaq daşından olan 

özül üzərində çiy kərpicdən tikilirdi. Ağdamda Qaratəpə  kəndi 

kimi bir çox yaşayış  məskənləri qala divarları ilə  əhatə 

olunmuşdu. Kiçik Qafqaz bölgəsində  və Naxçıvanda isə  nəhəng 

qala qalıqları qalmışdır. Bütövlükdə memarlığın səviyyəsi həmin 

dövr üçün çox yüksək idi. 

Qəbilə başçılarının hakimiyyətinin güclənməsi onların 

ilahiləşdirilməsi ilə  nəticələnir. Onların məzarı üzərində hündür 

təpəliklər yüksəldir, ölümündən sonra da onlara sitayiş edirdilər. 

Bu məzarlar məişət  əşyaları, bürünc, qızıl, gümüş  əşyalar, külli 

miqdarda xarici məmulat, bahalı silahlar, zinət əşyaları ilə olduqca 

zəngin idi. Çox vaxt başçılarla yanaşı onların nökər, kəniz və 

arvadlarını, habelə sevimli atlarını, bahalı  yəhər-yüyənləri ilə 

birgə basdırırdılar.  İnsanlar bütün bunların o dünyada başçıya 

gərək olacağına inanırdılar. Üst bürünc və alt dəmir dövrünün dini 

təsəvvürlərində oda, suya, dağlara, meşələrə, bəzi ağac növlərinə, 

günəşə, aya, ulduzlara sitayiş mövcud idi. Həmin dövrdə 

Azərbaycan qəbilələrinin qonşu xalqlar və  qəbilələrlə  əlaqələri 

genişləndi. Cins mal-qara, sənət məmulatı,  ərzaq mübadilə 

vasitəsinə çevrilir. Beləliklə, üst bürünc və alt dəmir dövrü ibtidai 

---