Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 263

qablarının müxtəlif formalarda olmasına dəlalət edir. Bu qablar 

təkqulplu, bir və ikiağızlı,  şaquli və üfqi gövdəli olub, müxtəlif 

dekor ünsürləri ilə  bəzədilmişdir. Belə su qablarının üstündə 

düymələr, gözlüklər, cızma xətlər, eşmə formalı qabarıq çevrələr 

görünür. Üfqi şəkilli ikiqulplu Mingəçevir və Yaloylutəpə 

matralarında isə qabın boğaz və sinə  tərəflərində narın cızma 

naxışlara rast gəlirik. Belə qabların plastik forması  və naxışları 

göstərir ki, onlar mənşə etibarilə tuluqlardan əmələ gəlmişdir. 

Matraların bir tipi də onun zoomorf fiqurlu keramikadan 

əmələ  gəldiyini göstərir. Belə qablara zoomorf matra deyilir. 

Onlar quyruğu saxlanmış başsız quş  şəklində olan zoomorf 

qablardır ki, matra kimi işlənmişdir. Belə matralar da zoomorf 

keramikanın tənəzzülünü izləməyə imkan verir. 

Yaloylutəpə tipli qablar ilk dəfə 1937-ci ildə arxeoloq D. 

Şərifov tərəfindən Qutqaşen rayonunun Yaloylutəpə deyilən 

qədim yaşayış məskənindən tapılmışdır. Bununla əlaqədar olaraq 

sonralar Mingəçevir, Qəbələ, Molla İsaqlı, Torpaqqala, Gəncə, 

Qazax və digər yerlərdən tapılmış eyni şəkilli qablara Yaloylutəpə 

tipli məmulat deyilmişdir. Bu keramika qırmızı-kərpici rəngdə 

olub, gövdəsinin bikonik şəkli, ağzının uzunluğu və tək qulpunun 

yanda olması ilə  fərqlənir. Onların bir qrupu oturacaqsız, digər 

qrupu isə yastı oturacağı olan silindrik dayaq üzərində yerləşir. Bu 

qab-ların boğazları bəzən qabartma halqalar, gövdələri isə üç ədəd 

gözlük naxışlarla bəzənir. Qabartma halqalar qabdakı mayeni 

bədxah ruhlardan, gözlük şəkilli naxışlar isə  bədnəzərdən 

mühafizə edirmiş.  

Yaloylutəpə qabları şərabçılıq təsərrüfatı ilə əlaqədar olaraq 

istehsal edilmişdir. Həmin qablar formalarının mütənasibliyi və 

plastik gözəlliyi ilə  qədim Azərbaycan keramikasında xüsusi yer 

tutur. 

Bu dövrün keramikasındakı dekorativ bəzək xüsusiyyətləri 

ənənəvi və yeni tipli olması ilə iki qrupa bölünür. 

Tunc dövründən gəlmə  ənənəvi bəzək üsullarına misal 

olaraq, cilalanmış qara rəngli naxışları, az maddə ilə həkk edilmiş 

ornamentləri göstərmək olar. Bundan əlavə,  şaquli girintilər 

şəklində olan kannelyurlar, gil düyməciklər və qabartma xətlər də 

---