Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 265

şüşə, torevtika (bədii metal emalı), zərgərlik, həkkaklıq, 

heykəltəraşlıq və bədii oyma kimi sənətlər tərəqqi tapmışdır. 

Memarlıq. Bu dövrün memarlığı üçün müdafiə-qala 

istehkamları, xristian məbədləri və saraylar xarakterik sayılır. 

Müdafiə tikintiləri xalqımızın yadelli istilaçılara qarşı mübarizə 

tarixi ilə  əlaqədardır. Belə tikililər ilk növbədə  qədim  şəhərləri 

müdafiə məqsədi ilə yaradılırdı. Eramızdan əvvəl I əsrdə salınmış 

Qəbələ  şəhərinin qala istehkamlarını buna misal göstərmək olar. 

Qəbələ Qafqaz Albaniyasının paytaxt şəhərlərindən biri idi. Bu 

şəhər XIV əsrdə monqol istilası zamanı tamamilə dağılmışdır. 

Qəbələ Selbir və Qafır adlı iki qaladan ibarət olmuşdur. 

Beşbucaqlı  şəklində tikilmiş Selbir qalasının qalın divarları ara-

sıra tikilmiş bürclərlə daha da möhkəmləndirilmişdi. Qafır 

qalasının cənub tərəfindəki bürc və darvazalar indiyə kimi 

qalmışdır. Yarımdairə  şəklində olan bürclərin hündürlüyü 9-10, 

diametri isə 15 metrdir. Divarların qalınlığı 4 metrə çatır. Bütün 

bunlar göstərir ki, vaxtilə  Qəbələ  şəhərinin bişmiş  kərpicdən 

tikilmiş qala istehkamlarının  əzəmətli görkəmi olmuşdur. 

Qəbələnin sakinləri kommunal ehtiyaclara da xüsusi diqqət 

yetirmiş, saxsı borulardan istifadə edərək  şəhəri su ilə  təchiz 

etmişlər. 

Müdafiə tikintilərinin görkəmli nümunələrindən biri də V-

VII  əsrlərdə tikilmiş  Dərbənd divarlarıdır. Dərbənd keçidində 

uzanan bu divarlar «Uzun divarlar» adı ilə  məşhurdur. Bu 

əzəmətli abidə yonulmamış daşdan və  kərpicdən tikilərək, 

şimaldan axın-axın gələn köçəri tayfaların qarşısını kəsən bir sədd 

vəzifəsini görmüşdür. O, bir sıra müdafiə tikintilərinin 

kompleksindən ibarətdir. Bu kompleksə bir neçə böyük qala da 

daxildir. Onlardan ən məşhuru, hündür qaya üzərində tikilmiş 

«Çıraqqala»dır. Bu qalanın qarşısında geniş müşahidə sahəsi 

açılır; onun böyük müdafiə imkanları vardır. 

Dərbənddə belə mürəkkəb müdafiə sisteminin ümumi 

uzunluğu 120 km, divarların qalınlığı 8 m, hündürlüyü isə 18-20 

metrə  qədərdir. Bu abidənin müdafiə sistemində heykəltəraşlıq 

əsərlərinə  də böyük yer verilmişdir. Heykəllər insan və heyvan 

surətlərindən ibarət olub, dairəvi və barelyef şəklində 

---