Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil



Yüklə 26,66 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/55
tarix29.12.2016
ölçüsü26,66 Mb.
#3874
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   55

9

məhsullarının  sintezi  və  tətbiqi  başa  düşülür.  Hazırda  çoxlu  miqdarda  qiymətli 

tibbi,  baytarlıq  təbabəti  preparatları  və  bioloji  aktiv  maddələr  biotexnoloji 

yollarla  alınır. 

Mikrobioloji  fermentasiya  proseslərində  istifadə  olunan 

qurğularda  (fermentyorlarda)  xüsusi  seçilmiş  qıdalı  mühitlərdə  mikroorqanizm- 

lərdən  zülal,  dərman  preparatları,  vitaminlər,  fermentlər,  biopreparatlar  və  s. 

istehsal  olunur.  Müasir  biotexnologiya  digər  elmlərdən  fərqli  olaraq  elmə  XIX 

əsrin  ortalarında  daxil  olmuşdur.  Molekulyar  biologiyanın,  genetikanın, 

sitologiyanın,  mikrobiologiyanın,  virusologil yanın,  biokimyamn,  biofizikanm, 

elektronikanın  və  s.  elmlərin  inkişaf  etməsi  sayəsində  biotexnologiya  daha 

sürətlə  inkişaf etməyə  başladı.  Biotexnologiya-bakteriya, maya göbələkləri, bitki 

və  heyvan  hüceyrələri  kulturası  və  onların  metabolik-biosintetik  imkanlarından 

istifadə  etməyə  yönəldilən  elm  sahəsidir.  1978-ci  ildə  yaradılan  Avropa 

Biotexnologiya 

Federasiyasının 

qətnaməsində 

qeyd 

edildiyi 



kimi, 

biotexnologiya  -   mikrobiologiya,  biokimya,  genetika,  molekulyar biologiya və 

kimyəvi  texnologiya  sahələrinə  mənsub  elm  və  metodların  tədbiqinə 

əsaslanaraq,  hüceyrə  səviyyəsində  insanlara  gərəkli  məhsul  maddələrinin 

alınmasına xidmət edir.  Dünyada ərzaq qıtlığı, zülal çatışmazlığı bəşəriyyət üçün 

böyük  təhlükə  sayılır.  Sübut  olunmuşdur  ki,  biotexnoloji  yolla bu problemi  70- 

80% ödəmək olar.  Hazırda mikroorqanızmlənn sintez etdiyi  məhsullar:  zülallar, 

amin  turşuları,  yağlar, 

antibiotiklər,  vitaminlər,  fermentlər,  vaksinlər, 

immunoqlobulinlər,  interferon,  diaqnostik  preparatlar,  toksinlər,  polısaxarıdlər 

və  digər  fizioloji  aktiv  maddələr  müxtəlif  biotexnoloji  proseslər  vasitəsilə 

sənayedə istehsal edilir.

Genetik  müayinə  və  analizlərin  aparılması  üçün  əsasən  tədqiqat  obyekti 

kimi  DNT  və  RNT-nin  molekullanndan  istifadə  edilir.  Çünki  genetik  -   irsi 

informasiyanın  saxlanmasım,  ötürülməsini  və  realizə  olunmasını  yalnız  onlar 

təmin  edir.  Orqanizmlərin xəstəliklərə həssaslığı  və  davamlılığı  da məhz həmin 

amillər  tərəfindən  icra  olunur.  Təbabətin  və  baytarldıq  təbabətinin  ən  aktual 

problemləri  (xəstəliklərin  genetik  statusu,  bioloji  preparatlar  və  s.)  də  hazırda 

genetik səviyyədə icra olunur. Tibb və baytarlıq təbabəti həkimi öz fəaliyyətində 

genetika  elminə,  ontogenezin  normal  inkişafı  istiqamətinə  üstünlük  verməli  və 

genetik  analizlərə  istinad  etməlidir.  Çünki  bütün  patoloji  proseslərin  əsasında 

hüceyrədə  gedən  genetik  dəyişiklik  və  pozulmalar  durur  və  onlar  genlərin 

mutagenezi  və  modifikasiyası  nəticəsində  baş  verir.  Bilikli  və  səriştəli  həkim 

olmaq  üçün  genetik  analizləri,  dəyişiklikləri  müfəssəl  və  ətraflı  öyrənmək  və 

onları mütləq nəzərə almaq lazımdır.

 

ÜST-nın (Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı) 



baş  direktoru  doktor  Marqaret  Çanın

 

qiymətli  kəlamı  dediklərimizi  bir  daha 



təsdiqləyir:  «Sağlamlıq

 

-  xəstəlik və fiziki defektlərin olmaması  ilə  yanaşı, həm 



də  tam  fiziki,  süni  və  sosial  xoşbəxtlik  deməkdir.  Əhalisi  sağlam  olan  ölkə 

yaxşı  inkişaf etmiş  ölkə  deməkdir».

 

İnsanın  sağlamlığının  başlıca  prioriteti  isə 



ekoloji  cəhətdən  təmiz,  saf heyvan  və  bitki  mənşəli  yeyinti  məhsulları  sayılır. 

Təmiz və keyfiyyətli heyvandarhq və quşçuluq məhsullarının (ət, süd, yumurta, 

balıq,  onların  müxtəlif  çeşidli  məhsulları)  insan  üçün  zərərsiz  olması  isə 

bilavasitə  baytarlıq  təbabəti həkimlərinin

 

səlahiyyət  müstəvisi  çərçivəsindədir.



10

Çünki  xəstə  heyvanların  yeyinti  məhsulları  insanda  müxtəlif  (200-ə  qədər) 

yoluxucu xəstəliklər,  intoksikasiya və toksikozlar-zəhərlənmələr törətməklə  ağır 

fəsadlarla, hətta ölümlə nəticələnir.

Baytarlıq  təbabəti

 

bəşəri  əhəmiyyətli,  olduqca  geniş  diapozonlu,  insan  və 



heyvanların  sağlamlığının  keşiyində  dayanan  ən  mütərəqqi,  mürəkkəb,  çox 

şaxəli  və  orqanizmlərin  genetik  populyasiyasının  saxlanmasına  və  onun 

dayanıqlı  inkişafının  təmin  olunmasına  xidmət  edən  elm  sahəsidir.  Tibb 

həkimlərinin  pasienti  materiyanm  ən  ali,  sosial-bioloji-psixoloji  varlığı- 

insan  olduğu  halda,  baytarlıq  təbabəti  həkimlərinin  pasienti  fikrini  ifadə 

edə  bilməyən  heyvanat  (heyvanlar,  quşlar,  balıqlar,  arılar)  aləmidir.  Bu  isə 

baytarlıq  təbabəti  həkimlərinin  fəaliyyətinin  daha  çətin  və  mürəkkəb  olduğunu 

bir daha sübut edir.  Bunları  baytarlıq təbabətinin klassiklərinin olduqca məntiqli 

və  dəyərli  kəlamı  da  təsdiqləyir:  «Tibb  həkim hri  yalnız  insanı,  baytarlıq 



təbabəti  həkimləri  isə  bütün  bəşəriyyəti  müalicə  edir».  Doğrudan  da  çox 

qiymətli, müdrik və təqdirə layiq bir kəlamdır. Baytarlıq təbabəti (veterinariya- 

latmca  «veterinarius»-heyvanı  müalicə  edən)-  heyvanların  xəstəlikləri, 

insanların 

zooantroponozları-heyv anlar, 

quşlar, 

balıqlar 

və 

onların 

məhsullarından  keçən  xəstəlikləri  ilə  mübarizə,  sanitariya  cəhətdən  təmiz, 

zərərsiz  və  təhlükəsiz heyvan  mənşəli yeyinti məhsullarının  istehsalı  və  ətraf 

mühitin  mühafizəsinin  qlobal  baytarlıq  problemlərinin  həlli  yollarının 

öyrənilməsi  ilə  məşğul  olan  ən  mütərəqqi,  funtamental-tətbiqi,  nəzəri  və 

praktiki  və planetar  əhəmiyyətli  elm  sahəsidir.  Onun  əsas  obyekti  bütün  növ 

kənd təsərrüfatı  və  vəhşi heyvanlar,  quşlar,  balıqlar,  anlar,  onlann yeyinti və 

gön-dəri  məhsulları,  yemlər,  su  ehtiyatları,  heyvandarlıq  və  quşçuluq 

müəssisələri, fermaları,  broylerlər,  arıçılıq və  balıqçılıq təsərrüfatlan,  otlaqlar 

və  s.  ibarətdir.  Respublika Baytarlıq Xidməti idarəsi isə  həmin  sahənin  bütün 

fəaliyyətinin  rəhbəri,  təşkilatçısı  və  nəzarətçisidir.

 

Həkim  anlayışı,  məvhumu 



isə  daha  qiymətli  və  geniş  diapozona  malikdir.  Bunu  dünya  şöhrətli  klassik, 

eləcə  də  müasir şairlərimiz  də  öz  əsərlərində  çox yüksək  dəyərləndirmiş  və  vəsf 

etmişlər.

«Elmlər elmidir demiş Peyğəmbər 

Din elmi, təbabət elmi, müxtəsər. 

Göbəkdəki ətri bu iki elmin 

Fəqihlə təbibdir, bunu bil yəqin.

Fəqih olsan əgər itaətkar ol,

Hiylədən, riyadan daim kənar ol 

İsa mərifətli həkim ol, amma 

İnsanı öldürən bir həkim olma.

Həm həkim, həm fəqih olsan sən əgər, 

Hamının yanında adın yüksələr.

Həyat da, ölüm də qul olar sana 

Səadət və şöhrət düşər payına.»

11


(Nizami Gəncəvinin oğlu Məhəmmədə nəsihəti)

Həkimlik  ən müqəddəs,  xeyirxah,  bəşəriyyətin tərəqqisinə,  həm insana, həm də 

heyvanat aləminə xidmət edən, onlann sağlamlığını qoruyan və cəmiyyətin dayanıqlı 

davamlı  inkişafına təminat  verən  bəşəri  əhəmiyyətli  bir  sənətdir.  Tibbi  və  baytarlıq 

təbabəti  həkimlərinin  fəaliyyəti  yalnız  bir  istiqamətə-insan  və  heyvanlann  sağlam 

həyat  tərzinin  təminatına yönəldilib.  ÜST  və  BEB  (Beynəlxalq  Epizootiya  Bürosu) 

hazırda  bu  iki  ixtisası  yalnız  dialektik  vəhdət  formasında  qiymətləndirir  və  onlann 

məramının yekdil olmasını ön plana çəkir. Dünya təbabətinin atası, antik təbabətin 

reformatoru  (islahatçısı)  b.e.ə.  460-cı  ildə  Yunanıstanın  Koş  adasının  Meropis 

şəhərciyində  həkim  ailəsində  anadan  olmuş,  məşhur  loğman,  əfsanəvi  şəxsiyyət 

Eskulapm  oğlu  Podaliriyin  törəməsi  Hippokrat  dünyanın  ilk  tarixi  tibb 

məktəblərindən  biri  və  birincisi  sayılan  Koş  məktəbini  yaratmaqla  təbabət 

elmində  böyük  inqilab  etdi.  Onun  atası  məşhur  yunan  həkimi  Heraklid  və  anası 

mama-ginekoloq  Fenareta  Hippokratin  artıq  20  yaşmda  ikən  tanınmış  həkim 

olmasında  olduqca  böyük  rol  oynamışlar.  Təbabətə  meyli  irsiyyətdən  irəli  gəlsə  də 

onu  həkim  kimi  formalaşdıran  məhz  atası  olmuşdur.  O,  təhsilini,  həkimlik  peşəsini 

təkmilləşdirmək  üçün  Misirə  getməsinə  baxmayaraq  Yunanıstanda  tüğyan  edən  və 

əhalinin kütləvi qırğınına səbəb olan taun epidemiyası onu vətəninə qayıtmağa təhrik 

edir, bütün fəaliyyətini onunla mübarizəyə  yönəldir, xəstəliyin qarşısının alınmasında 

misilsiz xidmətlər göstərir. Loğmanın şəfa verdiyi ilk pasientlərdən biri də elmə atom 

nəzəriyyələri  haqda  bilgilər  verən  və  təbabətə  «etiologiya»  terminini  daxil  edən 

məşhur Demokrit olmuşdur.  Klassik müayinə üsulları (palpasiya, perkussiya və s.) da 

məhz onun kəşfləridir.  Dahi Hippokratin qiymətli sözləri bütün həkimlər üçün ömək 

olmalıdır: 



«Təbabətə 

sevgimiz  insaniyyətə  məhəbbətdən  doğur».  «Xəstəliyi  yox, 

xəstəni 

müalicə  etmək  lazımdır».  «Qüvvətli  ruh  zəifləmiş  bədəni  xilas  edir». 

«Təbibük sənətlərin ən vacibdir».

 

Klınıkı təbabətin banisi dahi Hippokrat onun 5 əsas 



prinsipini təklif etmişdir

-  fərdi yanaşma və fərdi müalicə;

-  xarici və daxili amillərin nəzərə alınması;

-   «əksinə  müalicə» -   «quraqlıq»  -   «rütubət»  -   «istilik-soyuq»  -amillərinin 

balanslaşdınlması;

-  cadugərliyi təbabətdən ayırıb, sıxışdırıb təcrid etmək;

-  habitusun (xarici görünüşün) nəzərə alınması və tibbidə tətbiqi.

«Qədim  təbabət  haqqında»  əsərində  loğman  yazmışdır:  «....  Düzgün

müalicə  etmək  istəyən  həkim  soyuq  vasitəsilə  istiyə,  istilik  vasitəsilə  soyuğa, 

rütubət  vasitəsi  ilə  quruya  və  quru  vasitəsi  ilə  rütubətə  qarşı  mübarizə 

aparmalıdır»

 

(bu  sözlər  3-cü  prinsipə  aiddir).  Təbabətdə  200-dən  artıq  dərman 



bitkilərini  ilk  dəfə  tətbiq  edən  loğman  həm  də  onlann  dozasım  və  əks 

göstəricisini ətraflı şərh etmişdir.  Böyük alim  83  yaşmda Larisse şəhərində vəfat 

etmiş və Afinada dəfn olunmuşdur.  Üzərində «Hippokrata-bizim xilaskarımıza» 

sözü  yazılan  əzəmətli  heykəl  afinalılann  ən  müqəddəs  ziyarətgahına 

çevrilmişdir.  Dünyanın  bütün  həkimləri  öz  ilkin  fəaliyyətinə  məhz  Hippokrat 

andı ilə başlayır.



12

Dahi filosof şairimiz M.Füzuli  «Səhhət və mərəz» («Sağlamlıq və xəstəlik») 

poemasını məhz  sağlamlıq və təbabətə həsr etmişdir.

13


«Eşqdən canımda bir pinhan mərəz var, ey həkim! 

Xəlqə pinhan dərdim izhar etmə zinhar, ey həkim!

Var bir dərdim ki, çox dərmandan artıqdır mənə, 

Qoy məni dərdimlə,  dərman eyləmə, var, ey həkim!

Çər basıb əl nəbzinə, təşxis qılsan dərdini,

Al əmanət,  qılma hər bidərdə izhar, ey həkim!»



(Məhəmməd 

Füzuli)

«Köksümü yaranda asta köks ötür,

Görüb dağ-düyünü əsmə, amandı.

Orda kin-küdurət varsa kəs, götür,

Təkcə məhəbbəti kəsmə amandı.

Məni ürəyimlə görüşdür, həkim,

Öpüm üz- gözündən,  sözüm bu nə qəm?

Bu qədər dərdimi yüklənib çəkib,

Mən onun dərdini çəkə bilmirəm.

Ürəyin səsi var,  danışacaqdı,

Nələr söyləyəcək o  sinədəftər?

Əlində  su saxla, alışacaqdı,

Yandımı zəhmətin gedəcək hədər.  »

(Rübail, şair, həkim-patofizioloq, professor)

2008-ci ildə Türkiyə həkimi  Əli  Kamal Topaloğlu dünyada həllini gözləyən 

təbabətin  125  cavabsız  sualından  birinin  cavabım  tapmışdır.  O,  müəyyən 

etmişdir ki,  insanın  beynində  fəaliyyət  göstərən  xüsusi  genlər yetkinliklə  bağlı 

olan xəstəliklərin (vaxtından əvvəl və gec cinsiyyət və fizioloji yetişkənliyin baş 

verməsi,  kriptorxizm,  uşaqların  boy  və  inkişafdan  qalması  və  s.)  müalicəsini 

tənzimləyir  və  onların  qarşısım  alır.  Göründüyü  kimi,  genetika  və 

biotexnologiya  elmi  artıq  təbabətin  daha  ciddi  problemlərinin  araşdırılmasına 

inteqrasiya edir və bu areal get-gedə daha da qloballaşır.

İnsan  ömrünün  uzadılması  dünyanın  məşhur bioloqlarının  və  tibb  alim­

lərinin  həmişə  diqqət  mərkəzində  duran  ən  aktual problem  olmuşdur.  A BŞ 

alimlərinin  20  ildən  artıq  bu problem  üzrə  apardıqları fundamental elmi  ax­

tarışlar artıq  öz müsbət həllini tapmışdır.  Onlar ağ siçanlar üzərində gen mü­

həndisliyi üsulu  ilə təcrübə  apararaq sübut etmişlər ki,  sintez etdikləri xüsusi 

enzim  (ferment) yaşlı  siçanları  həm  cavanlaşdırır,  həm  də  onların  cinsi fəa l­

lığını artırır və yenidən bala verirlər. Alimlər həmin  enzimi yaşlı adamlar üzə­

rində  eksperimental olaraq  sınaqdan  keçirmiş,  analoji nəticəyə nail olmuş  və 

sübut etmişlər ki,  bu  üsulla insanın  ömrünü 30 U uzatmaq mümkündür. ABŞ 

alimləri artıq bəyan  etmişlər ki, yaxın  10 U ərzində onların  sintez etdikləri en-

14


zim  dünyanın  bütün  ölkələrində  insanların xidmətində  olacaqdır.  Əlbəttə, ge- 

netiklərin  bu  kəşfini  dövrün  ən  böyük  və  prioritet  probleminin  həlli  kimi 

dəyərləndirmək lazımdır.

 

2011-ci  ildə alimlər arxeoloji  qazıntılar apararkən çox 



qeyri-adi  bir  mənzərə-3-4  metr  uzunluğunda  insan  skeletinin  tapılması  ilə 

qarşılaşmışlar.  Hazırda  onlar  həmin  skeletlərin  tapıldığı  yerlərdə  onların 

parabioz  halında  olan  genlərinin  axtarışı  ilə  məşğuldurlar  və  güman  edirlər  ki, 

buna nail olacaqlar.

Azərbaycanın  tanınmış,  korifey  alimləri  və  onların  xələfləri  də  (H.Zərdabi, 

H.Əliyev,  F.Məlikov,  M.Sadıqov,  Ə.Quliyev,  İ.Mustafayev,  A.Ağabəyli,

A.Qarayev,  M.Musayev,  M.Cəfərov,  M.Axundov,  C.Əliyev,  Z.Verdiyev,

C.Axundov,  R.Səttərzadə,  R.Mehdiyev,  M.Qəniyev,  V.Tutayuk,  K.  Səfərov, 

Ə.Əhmədov, 

Ş.Əhmədova,Y.Səfərov, 

H.Hacryev, 

Ə.Xəlilov,  H.Quliyev,

R.Rüstəmov,  S.Əliyev,  A.Əliyev,  M.Mustafayev,  R.Qədimov,  A.Məmmədov,

T.  Turabov,  E.Qocayev,  F.Şirinov,  M.Fərzəliyev,  N.Şirinov,  Y.  Hacıyev, 

V.Quliyev  və  b.)  ölkəmizdə  təbiətşünaslıq,  bitkiçilik,  fiziologiya,  genetika, 

mikrobiologiya,  biotexnologiya,  parazitologiya,  morfologiya elmlərinin  inkişafi 

üçün  olduqca  böyük  xidmətlər  göstərmiş,  mühüm  elmi-praktiki  əhəmiyyətli 

tədqiqatlar aparmış  və  çox uğurlu  nailiyyətlər qazanmışdır.  Onların  elmi  irsi  bu 

gün  də  genetik,  biotexnoloq,  mikrobioloq,  parazitoloq  alimlərimiz  (Ə.Əsgərov,

U.  Ələkbərov,  Q.Mustafayev,  Z.Qarayev,  S.Məmmədova,  B.Xəlilov,  İ.Cəfərov,

N.Seyidəliyev, 

V.Novruzov, 

R.Nuriyev, 

Z.Hümbətov, 

M.lsmayılov, 

H.Fətəliyev,  A.Hüseynov,  M.Mirsalahov,  F.Şərifov,  F.Qurbanov,  B.Əliyev,

A.Qazıyev,  C.Nəcəfov,  M.Salmanov,  Q.Əzimova,  R.Quliyev,  M.Babayev, 

A.Quliyev,  İ.Eyyubov,  RAllahverdiyev,  İ.Əzimov,  S.Tağıyev,  E.Əliyev, 

R.Səfərov, 

E.Ağayeva, 

A.Ramazanov, 

N.Süleymanov, 

Q.Abdullayev,

T.İsgəndərov, 

RAğabəyli, 

Z.Ələsgərov, 

F.Məmmədov, 

H.Bayramov,

N. Yusifov,  P.Cəfərov,  Ə.Əhmədov,  B.Səfərov,  İ.Məmmədov,  S.Surxayev, 

R.Əliyev,  F.Nəsibov,  N.Əliyev,  E.Vahidov,  V.Qarayev,  R.Bilalov,  R.Eminov, 

F.Qurbanov,  Ə.Məmmədli,  C.Əsgərov,  R.Quliyev,  Z.Həsənov,  V.Qasımov,

O. Mehdiyeva, 

S.Bayramov, 

S.Axundov, 

S.Culfayev, 

M.Hacıyev, 

Q.Dünyamalıyev,  H.Əliyev,  RXəlilova,  O.Məmmədova,  D. Adıgözəlova, 

H.Bayramova,  A.Əliyev,  R.Rzayev,  E.Əliyev,  X.Cəfərov,  Y.Xankişiyev,  S. 

Abbasov,  U.  Turabov və  b.)  tərəfindən çox uğurla davam etdirilir.  Gənclərimiz, 

xüsusilə  ali məktəb  tələbələri  dünya  şöhrətli  korifey  alimlərimizin  elmi  irsini 

davam  etdirməlidir.

 

Əks  təqdirdə  genetika,  epizootologiya,  parazitologiya, 



mikrobiologiya,  virusologiya,  gen  mühəndisliyi  və  biotexnologiya  elminin 

ölkəmizdə  dinamik  inkişafı  ləngiyə  bilər,  bu  sahədə  ciddi  boşluq  və  disbalans 

yaranar  və  Davamlı  İnsan  İnkişafına  neqativ  təsir  göstərər.  Hazırda  biliyə 

əsaslanan  inkişafi  qiymətləndirmək  məqsədilə  BMT-nin  İnkişaf  Proqramı 



(BMTİP)

 

İnsan  İnkişafında  (İİ)  daha  yeni  bir  göstəricinin  -   Texnoloji 



Nailiyyətlər  Əmsalının  (TNƏ)

 

bütün  ölkələrdə  geniş  istifadə  olunmasını  təklif 



etmişdir.  Bu  göstərici  dünya  ölkələrində  bir-birindən  çox  fərqli  olduğu  üçün 

İnsan  inkişafi  (İİ)  TNƏ  ilə  qiymətləndirilir.  TNƏ-hesablanarkən  əsas  yeni 



göstərici kimi ölkədəki elmi ixtiralar,  kəşflər,  onların  xarici  ölkələrdə  istifadə

15

olunmasından  gələn  gəlir,  yüksək  ixtisaslı  kadrların  sayı,  təbiət  və  texniki 

elmlər  (biologiya,  aqrar, fizika,  riyaziyyat,  kimya,  IKT,  astronomiya,  aviasiya 

və s.)  üzrə tələbələrin  sayının  humanitar (hüquq,  iqtisadiyyat, filologiya,  tarix 

və s.) elmlər üzrə tələbələrin sayma olan nisbəti nəzərə almır.

 

Respublikamızda 



da TNƏ-nin  inkişafı  üçün  xüsusi  dövlət qayğısı göstərilir.  Lakin  real  bir faktdır 

ki,  son  illər respublikamızın  ali  məktəblərinə  qəbul  olunan gənclərimizin böyük 

əksəriyyəti  humanitar  fakültələrə  daxil  olurlar.  Beləliklə  də  ölkədə  humanitar 

sahənin kadrlan ilə təbiətşünaslıq və texniki ixtisaslı kadrların arasında disbalans 

yaranır,  bu  da  öz  növbəsində  TNƏ-nin  dinamik  artımına  neqativ  təsir göstərir. 

Bunu  nəzərə  alaraq  təbiət  elmləri,  o  cümlədən  baytarlıq  təbabəti,  gen 

mühəndisliyi  və biotexnologiya üzrə yüksək ixtisaslı kadrların və gənc alimlərin 

hazırlanması  gündəmdə  duran  prioritet  sayılmalı,  alimlər  nəsli  arasında  boşluq 

yaranmasına  yol  verilməməli,  onun  qarşısı  alınmalı  və  TNƏ-na  görə  ölkəmiz 

öndə  gedən  (lider)  ölkələrə  yaxınlaşmalıdır.  Gənclərimizdə  isə təbiət elmlərinə, 

o cümlədən baytarlıq təbabəti  elmlərinə, xüsusən baytarlıq təbabəti genetikası və 

biotexnologiya  kimi  olduqca  maraqlı  və  perspektivli  elm  sahələrinə  böyük 

maraq  yaranmalıdır.  F.Engels  yazmışdır:  «Nəzəri  təfəkkür  yalnız  qabiliyyət 

şəklində  olan  anadangəlmə  bir xassədir.  Bu  qabiliyyət  inkişaf etdirilməlidir, 

bundan  ötrü isə hələ indiyədək bütün əvvəlki fəlsəfəni öyrənməkdən başqa heç 

bir vasitə yoxdur».  Tanınmış Azərbaycan filossofu professor Ağayar Şükürov 

da analoji fikirlər söyləmişdir:  «Elmin yüksəkliyində durmaq istəyən bir millət 

fəlsəfi  təfəkkürsüz  keçinə,  inkişaf edə  bilməz».

 

Bütün  islam  dünyasımn  dini 



lideri  və  onun  banisi,  tarixi  şəxsiyyət Həzrəti  (s.ə.s)  Məhəmməd Peyğəmbərin 

elmə,  alimə  verdiyi  böyük  və  qiymətli  kəlamlar  gənclərimiz  üçün  ömək 

olmalıdır:  «60  il  ibadəti  dinləməkdənsə,  2  saat  alimə  qulaq  asmaq yaxşıdır», 

«Alimin  qələminin mürəkkəbi, şəhidin qanından qiymətlidir».

«Alimdir gözümdə ən əziz insan!

Elmlə hünərlə!  -  başqa cür heç kəs,

Heç kəsə üstünlük eyləyə bilməz.

Rütbələr içində  seçilir biri,

Hamıdan ucadır alimin yeri!»



(Nizami Gəncəvi)

Azərbaycanda materialist təbiətşünaslığın əsasım qoymuş tarixi şəxsiyyət və 

bütün  elmlərin  mahir  bilicisi  H.Zərdabinin  ən  başlıca  arzusu  ölkəmizdə  bütün 

elmləri  hərtərəfli  və  sürətlə  inkişaf  etdirmək  olmuş  və  çox  böyük  bir  müdrik 

kəlam  söyləmişdir:  «Damcı-damcı  ilə yaramız sağalası yara  deyil,  sel vaxtıdır, 

elm  gərək  sel  kimi  axsın  ki,  hər  istəyən  ondan  içib  doya  bilsin.  Bizim 

zəmanəmizdə  elmsiz  qalan  millətin  mürur  ilə  pu ç  olmağı  məlumdur  və 

aşkardır».

 

Fəlsəfə  (yunanca  «filosofiya»-hikməti  sevirəm)  elminin  əsas 



məğzini,  qayəsini  məhz  biliyi,  elmi  idrakı,  təfəkkürü,  intellektuallığı,  qlobal, 

bəşəri əhəmiyyətli axtarışları aparmaq və s. təşkil edir.



16

«Loğman eyləməkçün dərdlərə çarə 

İstədi hər güldən bir şəfa dərə.

Çiçəklər ağladı loğman öləndə 

Şehdir qurumayıb göz yaşı hələ».



(Rübail)

Hazırda  planetimizdə  baş  verən  və  gündən-günə  arealı  genişlənən  qlobal 

ekoloji  anomaliya  və  kataklizmlər  insan  və  heyvanların  genetik  strukturuna 

olduqca böyük  neqativ təsir göstərir,  indiyədək  müşahidə  olunmayan  anomaliya 

və  eybəcərliklər törədir.  Buna misal olaraq 2011-ci ildə  Hindistanda 34 barmağı 

(20  ayaq  və  14  əl  barmağı)  olan  (polidaktliya)  qız  uşağının  və  Çində  2  başlı 

uşaqların  doğulmasını göstərmək  olar.  Həkimlər birincinin  amputasiya olunaraq 

normal  insan  kimi  inkişaf  edəcəyini,  sonuncuların  isə  yaşamasının  qeyri- 

mümkünlüyünü etiraf etmişlər.  Bu cür və  digər anomaliyalar heyvanlar arasında 

da son zamanlar daha çox müşahidə olunur.

Müəlliflər məmnunluqla bildirilər ki, gənclərimizdə elmə, o cümlədən baytarlıq 

təbabəti,  genetika,  gen  mühəndisliyi  və  biotexnologiya  kimi  zəngin,  bəşəri 

əhəmiyyətli  elm  sahəsinə  çox  böyük  maraq  formalaşacaqdır.  Biz  müəlliflər  bu 

dərsliyin  ərsəyə  gəlməsi  üçün  çox  gərgin  əmək  sərf  etmiş,  dünya  və  ölkə 

klassiklərinin,  eləcə  də  müasir elm xadimlərinin  elmi  əsərlərini  araşdırmaqla geniş 

və müfəssəl  elmi məlumatlar toplayaraq dərsliyin zəngin və müasir tələblərə cavab 

verməsinə  səy  göstərməyə  çalışmışıq.  Əsər həm  də  müəlliflərin  çox  sahəli  geniş- 

diapozonlu  elmi  biliklərə  malik  olmasının  və  onlann  məhsuldar,  gərgin  əməyi  və 

keçirdiyi  yuxusuz  gecələrin  ən  qiymətli  məhsuludur.  Müasir  elmi  texniki  tərəqqi 

bütün  elm  sahələrində  olduğu  kimi,  genetika  elminin  də  inkişafi  və  yeni 

perspektivləri  üçün  böyük  zəmin  yaradır.  Hazırda molekulyar  biologiya,  genetika, 

gen  mühəndisliyi,  biotexnologiya  yeni  elmi  aspektlərdə  çox  sürətlə  və  dinamik 

inkişaf  mərhələsinə  başlamışdır.  İndiyədək  biologiya  elminə  məlum  olmayan, 

qaranlıq  qalan  və  öz  müsbət  həllini  gözləyən  prioritet  istiqamətlər  artıq  dünya 

alimlərinin  diqqətini  cəlb  etməyə  və  yeni  elmi  axtarışlar aparmağa vadar etmişdir. 

2010-cu  ildən  başlayaraq  ABŞ  alimləri planetimizin  nəsli  tamamilə  kəsilən  ən 

qədim və nəhəng sürünən  canlısı olan dinazavrlann bərpa olunması üçün  böyük 

hazırlıq işləri aparırlar.

 

Onlar müəyyən etmişlər ki, dinazavrlann son nəsli  Saxalin 



və  Kirili  adalarında məhv  olmuşdur.  Bunu nəzərə  alaraq həmin  ekspedisiya qrupu 

qeyd  olunan  ərazilərdə  dinazavrlann  cəsədlərinin  qalıqlarını  müayinə  edərkən 

onlann  donmuş  (parabioz  halında  olan)  genlərini  aşkar  etmişlər.  Alimlər  hazırda 

əldə  etdikləri  həmin  genlərin  süni  yolla  çoxaldılması,  sonda  isə  fərqli  genlərin 

çarpazlaşdınlması və dinazavrlann bərpa olunması məqsədilə çox geniş diapozonlu 

elmi tədqiqat işləri  apanr.  Həmin ekspedisiya qrupu Rusiya Federasiyası alimlərini 

də  bu  tədqiqatlann  uğurla  həyata  keçirilməsində  iştirak  etmək  üçün  Rusiya 

hökumətinə  müraciət etmiş  və  ümumi  razılıq əldə  edilmişdir.  ABŞ  və  RF  alimləri 

müştərək  elmi  tədqiqat  layihəsinin  apanlmasına  çox  ciddi  hazırlıq  işləri  apanrlar.


Yüklə 26,66 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   55




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin