Dərslik II cild Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

Müəllim əkşi, çatıq yüzlə püritabü qəzəb,

Görüncə Ənvəri, qaldırdı:

– Еy! Çocuq, bana baq!

Sən, iştə hanki cəhənnəmdə, söylə, nеrdə idin?

Düşünmə, söylə!

– Əfəndim, şеy...

– Ah, dəni, yaramaz!

Nasıl da baq dalıyor, sanki tilkidir qurnaz!..

Çocuqcığazda cavab: iştə bir sükuti-həzin...

Gözündə dalğalanır incə bir bahar buludu,

O həp baqıb duruyor, yoqdur onda hiylə və suç...

Sükuta qarşı müəllim qəzəblə bir, iki, üç

Toqatlayınca, çocuq bircə kərrə hıçqırdı:

“Aman, vay, annəciyim!..”, sonra qəşş olub gеtdi;

Bu səs sınıfda olan cümlə qəlbi titrətdi.

Hüseyn Cavid bu kiçik şeirlə böyük pedaqoji məsələni müəl­lim­­lərə çatdırmaq istəyir ki, uşaqlara qarşı diqqətli, qayğıkeş və mər­­həmətli olsunlar. Uşaqları, onların ailədəki həyatını dərindən öy­rənsinlər.

Hüseyn Cavid uşaqların məktəbə hazırlanmasında ev tərbi­yə­si­­nin roluna ayrıca yer verirdi. “Ev tərbiyəsi necə olmalıdır?” sua­lı­na ailələrdə mövcud olan xoşagəlməz tərbiyə üsulları ilə cavab ve­rir: “Uşaqlar damdabacalarla qorxudulur. Başıaçıq çölə çıxsan göy­dən başına adamcıl qurd düşər. Qaranlıq bir yerə getsən cinlər, div­lər səni təhdid edər” və i. a.

Şair ailə tərbiyəsində yalançılığı, kindarlığı, qorxaqlığı, itaət­siz­liyi, xurafat və mövhumatı tənqid edir və valideynlərin xo­şa­gəlməz müraciət üsullarına qarşı çıxaraq yazır: “...Bir ana oğluna “Yavrum! Quzum! Get qardaşını çağır da gəlsin, yeməyini yesin” de­yə­cəyi yerdə, “Partdamış! Gəbərmiş! Get o qan qusmuş çö­nən­bə­ri çağır da gəlsin, zəhrimarını zoqqumlasın” - diyor”.

Hüseyn Cavid tərbiyə işində anaların roluna böyük əhəmiyyət verirdi və bu məsələ onu daim qayğılandırırdı. O yazırdı: “Cocuq tərbiyəsinə diqqət etmək üçün tərbiyə görmüş analar lazım deyilmi? Hanı ana yetişdirəcək məktəblərimiz! Hər hansı qəzetəyə baxsan millət böylə? Vətən şöylə? - olmalı kimi bir çox məqalələr, xülyalar görünür. Lakin xülya ilə, boş xəyal ilə iş aşarmı? Vətəni, vətənin qiy­mət və əhəmiyyətini, tərəqqi və səadətini kimdən bəkləyə bi­lə­rik? Beli bükülmüş, ətəh və ətalətə uğramış ixtiyarlardanmı? Bir para biqeyd, laübali gənclərdənmi? Yaxud, saf, təmiz, məsum, lə­kə­siz növzadlardanmı. Şübhəsiz ki, vətənə, millətə, millətin gələ­cə­yi­nə ağlayacaq, tərəqqisinə çalışacaq olsa-olsa, ancaq ana qu­caq­la­rın­da, məktəb sıralarında çırpınan məsumlar ola bilərlər. Fəqət bu növ­zadların yeyib-içməsinə, geyinib-gəzməsinə, təlim-tərbiyəsinə diq­qət edəcək analar hanı?”

Övladının tərbiəysi qeydinə qalmayan valideynləri Cavid əfən­di belə sözlərlə qınayır və söyləyir: “Xeyirsiz, xain, ədəbsiz öv­lad yetişdirib onları tərbiyə və islaha çalışmayan ata-analar, şüb­hə­siz ki, gələcəkdə namuslu, vicdanlı, heysiyyətli insanlara müsəllət olmaq üçün bir sürü əxlaqsız, bir yığın sərsəri yetişdirmiş olurlar. Böylə qeydsiz, tərbiyəsiz ata-ananın nə dərəcə məsul olacağı... hər kəsə məlum və aydın bir həqiqətdir.... Bu gün azacıq təbiətə qarşı du­rub övladını tərbiyədən məhrum buraxanlar, yarınkı gün cigər­gu­şə­lərinin zillət, fəlakət odunda yanıb-qovrulduq­larını ağlaya-ağlaya seyr edəcəklər… Cocuqlar məsumdur­lar, onun­çün etdikləri işlərin heç birinə məsul deyildirlər, onların hal və hərəkətlərindən məsul olacaq yalnız ata-analarıdır. Qızını, oğlunu tərbiyə etməkdə müsa­mi­hə göstərən valideyn qanun və əxlaq nəzərində şiddətlə məsul tutulmalıdır. Çünki cəmiyyəti-bəşəriyyə üçün müzür bir adam hazır­lamış olurlar”.

Göründüyü kimi Hüseyn Cavidin pedaqoji fikirləri bu gün də aktual və əhəmiyyətlidir.