Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Q. H. Bayramov 2008 Mənə tərcümənin əlifbasını öyrətmiş
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
response) prinsipi də deyilir. E.Nida bunu dinamik ekvivalent-
lik (dynamic equivalence) adlandınr. Əslində ekvivalent təsir tərcümədə məqsəd yox, arzulanan bir nəticədir, çünki, ola bilər məxəz mətnlə hədəf mətn arasında mədəniyyətlər baxımından böyük fərq olsun. Bununla belə, vokativ mətnlərin kommunikativ üsulla tərcüməsi zamanı ekvivalent təsir nəinki arzuolunandır, hətta çox vacibdir. Çünki bildiriş, təlimat, reklam, təbliğat, inandırma məqsədi daşıyan, polemik səciyyəli yazılar, eləcə də populyar bədii ədəbiyyatın tərcüməsinin effekti və dəyərinin meyan 170 məhz ekvivalent təsirdir. Oxucunun keep off the grass (qazonu (çəmənliyi) tapdalamayın), wet paint (oturmayın, yenicə boya çəkilib) və s. bu kimi ifadələrə reaksiyası tərcümənin uğuru, yaxud uğursuzluğunun göstəricisidir. informativ mətnlərdə ancaq cüzi emosional təsir baxımından ekvivalent təsir arzuolunandır. Məxəz və hədəf mədəniyyətlər bir-birindən uzaqsa, ekvivalent effektə nail olmaq mümkün deyil, çünki kultral komponentlər ya kultral baxımdan neytral, yaxud ümumi igeneric) xarakterli bir terminlə verilir; hədəf mətnin məzmunu sadələşir, məxəz mətndəki anlaşılmaz, qaranlıq məqamlar aydınlaşır. Hədəf mətnin oxucusu da məxəz mətnin oxucusu kimi əsəri eyni maraqla oxuyur, ancaq təsirlər müxtəlif olur. Buna baxmayaraq, məxəz mətndəki təsir hədəf mətndə öz əksini tapmalıdır ki, eyni təsir, ekvivalent təsir əldə edilmiş olsun. Semantik tərcümədə birinci problem ondan ibarətdir ki, bədii ədəbiyyatın öz oxucusu var, hər əsər hamı üçün deyil, ikinci problem isə odur ki, mütərcim oxucunu nəzərdən qaçırmamaq şərtilə məxəz mətnin təsirini özü duymağa çalışır, onu oxucunun öhdəsinə buraxmır. Şübhəsiz məxəz mətn ümumbəşəri olduqda onun effektinin transformasiya dərəcəsi də çox olur, çünki bu zaman məxəz mətndəki ideyalar bir millətin, bir mədəniyyətin sərhədlərindən kənara çıxır, məsələn: to be or not to be, that is the question-olum, ya ölüm, budur məsələ- yaşamakmı, yoxsa ölməkmi, mesele bunda-быть, wıu ue быть, вот в чем вопрос. Çətin ki, mütərcimin transformasiya etmək istədiyi metalinqual səs effekti hədəf mətnin oxucusuna təsir etsin, çünki məxəz və hədəf dillərdə müxtəlif səs sistemləri var. Bununla belə, bu səs effektini kompensə etmək mümkündür. Hər halda burda orijinala reaksiya kultraldan, yaxud universaldan çox fərdi olacaq. Bununla belə, məxəz mətn kultral, lokal, zaman və məkan baxımından hədəf mətndən nə qədər uzaq olsa tərcümədə onun ekvivalent təsiri o qədər az olacaq. Ekvivalent təsir o zaman əl 171 də edilər ki, məxəz dilin mədəniyyəti tərcümə oxucusunun təfəkkürünə, təxəyyülünə, canına, qanına hopmuş olsun. Məsələn, Şekspir sonetlərinin birində belə bir cümlə işlədir: Shall I compare thee to a summer's day? Bu bənzətmə Avropa dillərinə tərcümə edilsə, heç bir mənfi təsir doğurmaz, çünki Avropa ölkələri iqlimcə bir-birindən azacıq fərqlənsə də, yay fəsli hamısında gözəldir. Lakin bu cümlə Afrika xalqlanmn dillərinə tərcümə olunsa, onda orijinaldakınm əks təsiri almar, çünki həmin ölkələrdə yay ilin ən isti və xoşagəlməz fəslidir. Kultral terminlərin transformasiyasında güzəşt (sırf milli kultral termin əvəzinə ümumi səciyyəli bir termin işlətmək) mümkündür, bu şərtlə ki, həmin kultral termin həddindən artıq spesifik əhəmiyyət kəsb etməsin, konnotasiyası, yaxud rəmzi mənası olmasın. Fransız yazıçısı Herve-Bazinin “Rezolar ailəsi” romanında belə bir cümlə var: II est plus pelican des peres, hərfən tərcüməsi - o, uşaqlarım qutan kimi sevir. Bu cümləni o, atalardan ən sədaqətlisidir; o, ata sevgisinin rəmzi olan qulandır kimi tərcümə etmək yanlışdır. Kompromis variant və kultral elementin saxlandığı tərcümə belə olar: o, qutantək öz balalarını sevir. Rəsmi və nüfuzlu bəyanatlar tək bir oxucuya deyil, oxucu auditoriyasına ünvanlanır. Əgər o rəsmi üslubda yazılırsa, tərcüməsində də eyni effekt alınır. Kommunikativ tərcümə oxucunun bilik və dili səviyyəsinə hesablandığından tərcümədə də eyni effekti doğura bilir. Se- mantik tərcümə isə belə deyil, müəllifin səviyyəsinə hesablandığından tərcümədə ekvivalent effekt alınmır. Bir neçə yüz il əvvəl yazılmış mətn hədəf mətnin oxucusuna məxəz mətnin oxucusundan daha çox təsir bağışlayır. Açıq-aydın sadələşdirilmiş, tərcümədən çox müasir dildə olan bu mətn orijinaldan artıq təsir gücünə malikdir. Məsələn, C. Çosserin “Kentrberi hekayələri”nin müasir variantı nəinki qeyri-dil hədəf mətnin oxucularına, müasir ingilis oxucusuna da köhnə variantından daha yaxşı təsir bağışlayır. 172 iki ən çox işlənən tərcümə üsullanm {semantik və kommunikativ) üç mətn kateqoriyasına tətbiq etdikdən sonra belə nəticəyə gəlmək olar ki, vokativ və informativ mətnlər daha çox hər- fən, ekspressiv mətnlər isə heç də həmişə hərfən tərcümə edil mir. Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|