Dərslik mövcud proqram əsasında yazılaraq "Təsviri incəsənətin nəzəriyyəsi"nin
Yüklə 3,29 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Mövzu 13.
TƏSVİRİ İNCƏSƏNƏTDƏ İŞIQ VƏ KÖLGƏ 1 2 89 Mövzu 13 Təsviri incəsənətdə işıq və kölgə Predmet rəngi – dəqiq deyişməyən rəngdir. O etalon adlanır. Təbii rəngin oyununu təmin edən əsas amil spektrdır. İşığın şüa- ları məkanda paylaşdırılır, dəyişir, birləşir, bir birinə təsir göstərir. Bu halda günəş, ay, ləmpə kimi mənbələrdən gələn işıq axarları məkanı ümumi işıqlandıraraq məkanda bir sıra əks olunmuş işıq kütlələri formalaşdırır və predmetlərin rənglərini sanki “oyadır, ça- ğırır”. Optika qanunlarına görə, hər bir əşya onun üzərinə düşən işığın süzgəcidir. Əşya işığın müəyyən hissəsini udur, müəyyən hissəsini isə əks etdirir. Əks olunmuş şüalanmanın spektrı əşyanın mənşəyindən və işıqlandırmanın xüsusiyyətindən asılıdır. İntensiv işıqlandırma predmetlərin rənglərini yaxınlaşdı- rır və rənglərə əsasən kölgələri birləşdirərək, rəngin ikinci to- nunu, akkordunu və kontrastı (ziddiyyəti) formalaşdırır. Bir- başa düşən gözqamaşdırıcı günəş işığı da rəngləri birləşdirir, rənglərin fərqlərini yox edir və kontrast kölgələr yaradır. Fotoda 1 rəqəmi ilə qeyd olunan fraqment yayılmış işıqda rəng çalarları- nın əlvanlığını, 2-ci fraqment isə ləmpənin bir başa işıq şüalarına məruz qalaraq çalarların azalmasını göstərir. İşıq-kölgə həcmin və məkanın görünmə illüziyasını yara- dır. O, predmeti işıqlandırılmış və hava ilə əhatələnmiş tərzdə təsvir edir. Heykəltəraşlığın yapma ilə nail olduğuna rəngkarlıq işıq, yarım-kölgə və kölgə ilə nail olur, predmetləri müstəvi üzərində yarır, “modelləşdirir”. Rembrandtın (1606-1669) “Da- naya” əsərinə (1647, Ermitaj) nəzər salsaq, o zaman biz əsərin hər tərəfini zərrin şüalarla işıqlanmış kimi qavrayırıq. Lakin əsərin süjetinə görə, burada qızıl yağmur (Zeusun təcəssümü) təsvir olunmalı idi. Rembradt Avropa incəsənətində işığın həlli problemdə inqilab edən rəssamlardandır. Dünyanın xətti-siluet qavrayışından onun “efirik” qavrayışına keçidi formalaşdırır və “Danaya”sında qızılı işıq ilə təsviri məkanı tam əhatə edir. Rembrandt işıqlı tonlarla qaranlıq-tutqun tonlar arasında ol- duqca zərif “yarımton” keçid tonlarını kəşf etmişdir. Predmetlərin xətti-siluet qavrayışından fərqli olaraq, illüzor-məkan qavrayışı- nın xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, burada işıq ilə kölgənin oyu- nu “quru” xətləri yumşaldır, bəzən isə onları tamamən “yeyir”. 90 Təsviri incəsənətin nəzəriyyəsi Telman İbrahimov Beləliklə, əsərin bir sıra amillərinin ifadəsində mühüm rol oy- nayan işıq və kölgənin verilməsi üçün təsviri incəsənətdə aşağı- daki anlayışlar mövcuddur: • Işıltı • İşıq • Yarımkölgə • Fərdi kölgə • Refleks • Düşən kölgə Rembrandt van Reyn. (1606-1669) “Danaya”, 1636—1647. Ermitaj. Sankt-Peterburq. Rusiya. |