Dərslik mövcud proqram əsasında yazılaraq "Təsviri incəsənətin nəzəriyyəsi"nin
Yüklə 3,29 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Şaquli formatın “çəkisi ağır”
kimi qavranılır. Üfüqi formatın“çəkisi yüngül” kimi qavranılır. 67 Mövzu 9 Təsviri sənətdə format problemi sərhədlərinin aydın olması təsvirin qavranılmasına həm estetik, həm də psixoloji təsir edən amillərdən biridir. Təsvirin qavranılmasına təsir edən amillərdən biri də əsərin şaquliliyinin və üfüqiliyinin insanın daxilindəki məkan obrazı- na və onun tarazlıq sisteminə (“daxili” koordinat oxu) uyğun gəlməsidir ki, bunlar tərs mütənasibdə olduqda narahatlıq hissi yaranır. İbtidai təsvirlərə əsasən demək olar ki, ibtidai “rəssamlar” üçün məkanın şaquli və üfüqi koordinat oxları anlayışı olma- mışdır. Formatı bildirən çərçivənin olmamağı nəticəsində ibti- dai “rəssam” təsvirin miqyasını obyektiv şəkildə dərk və təsvir edə bilmir. Eyni zamanda ibtidai cəmiyyətdə hələ hesab anlayışı da olmamışdır. Sonrakı dövrlərdə təsvir məkanının daxilində üfüqi xətt yerləşdirməklə məkan yer və göy, “aşağı” və “yuxarı” xüsusiyyətlərini əldə etdi. İnsan həyatda gördüyü məkanın quruluş prinsipini təsvir for- matında əks etdirməyi öyrəndi. Belə təsvir formatının geniş yayılmasının səbəbi nədir? Səbəb – real məkanın quruluş prinsipinin bu formatda əks etmək im- kanlarının daha geniş olmasındadır. Buradan belə nəticə alınır ki, nəyin təsvir olunmasından asılı olmayaraq formanın özü artıq həm emosionallıq, həm də məzmun daşıyıcısıdır. Əgər o forma- nı rənglə ifadə etsək məzmun zənginləşəcək, güclənəcək. V.Kandinski abstrakt incəsənətin metodologiyasını özündə əks etdirən məşhur “İncəsənətdə ruhilik haqqında” risaləsində ilk dəfə olaraq rənglərin insana təsiri sahəsində eksperimentlər apararaq, rənglərin özəl bir xüsusiyyətini kəşf edir. Bu xüsusiyyətlər “immanent” (ilkin, daxili, dərindəki, öz təbiətində olan) xüsusiyyətlər adlandırılır. Bu risalədə V. Kandinski hər bir rəngin insana nə cür təsir etdiyini müəyyən edir. İlk olaraq, müxtəlif rənglərin hərəkət hissi yaratmaq qabiliyyətini vurğu- layan V. Kandinski sübut etdi ki, sarı rəngə baxdıqda insana elə gəlir ki, o sarı rəng insan istiqamətində hərəkət edir. Yəni, sarı rəng tamaşaçıya “yaxınlaşmaq” qabiliyyətinə malikdir. Doğ- rudan da bu belədir, dəfələrlə eksperiment olunmuşdur. Fərqi 68 Təsviri incəsənətin nəzəriyyəsi Telman İbrahimov yoxdur üçbucaq, kvadrat və ya başqa bir forma olsun, sarı rəngə baxanda tamaşaçıya elə gəlir ki, bu rəngli forma daima onun istiqamətində hərəkətdədir. Göy rəngə baxanda isə adama elə gəlir ki, o tamaşaçıdan da- ima uzaqlaşır. Bundan V. Kandinski belə nəticəyə gəlir ki, əgər rənglərin immanent xüsusiyyətində tamaşaçıya yaxınlaşma və uzaqlaşma təsəvvürü yaranırsa, niyə rəssam bu xüsusiyyəti məkan parametrlərinin qurulmasında istifadə etməsin? Niyə bu xüsusiyyət məkan göstəricisi kimi istifadə olunmasın? Niyə məkanı mütləq xətti perspektiv vasitəsilə bildirməli idilər? Deməli, məkanı, fəza dərinliyini sırf rənglərin immanent xüsusiyyətlərini istifadə etməklə bildirmək olar. İstənilən rəngin təbiətindəki immanent xüsusiyyət bu rəngdə olan predmet və obyektləri uzaq və ya yaxın kimi hiss etdirəcək. Misal: iki insan fiquru bizdən 500 m məsafədə dursa və eyni vaxtda biri uzaqlaşmağa, digəri isə yaxınlaşmağa başlasa, onların hansının gəlməyini, hansının isə getdiyini təsvirdə başa düşmək çətin olacaq. Rənglərin immanent xüsusiyyətləri tətbiq olun- duqda bunu başa düşmək daha asan olur. Bu xüsusiyyətlərdən həm də məkan dərinliyinin göstəricisi kimi istifadə etmək olar. Rənglərin immanent xüsusiyyətlərinin başqa bir amili də var ki, bu da insana psixoloji təsirlə bağlıdır. Bu psixoloji təsir ondan ibarətdir ki, insanın üstünə gələn rənglər bir növ daha aktiv (aqressiv) rənglərdir. Adamın üstünə nə gəlirsə, istər- istəməz həyəcan keçirilir, əks halda, yəni uzaqlaşdıqda rahatlıq yaşanır. Beləliklə, rənglərin yaxınlaşıb-uzaqlaşması təkcə məkan xüsusiyyətlərini formalaşdırmır, eyni zamanda insanın emosio- nal halına da birbaşa təsir edir, onu dəyişir. Sual oluna bilər: “Əgər rənglərin belə qabiliyyətə malik imma- nent xüsusiyyətləri varsa, niyə onlardan təsviri sənətdə istifadə olunmasın?” 69 Mövzu 10 Təsviri sənətdə işarə. Semiotik problemlər İ şarələri öyrənən elm semiotika adlanır. İşarələrin əməli təsiri və qavranılması prosesi semiozis adlanır. İşarə düşüncəsi təsviri sənətin yarandığı gündən əsasında olan bir daxili qavrayış prosesidir. Təsviri sənət yaranandan bu günə kimi daima məlumat ötürücü xüsusiyyətə malikdir (bədii, məntiqi, psixoloji və s.). Müasir abstrakt təsviri sənətdə isə işarə məlumat ötürməkdən çox emosional halın və hissiyyatın ötürücüsü rolunu oynayır. Amma müasir dövrdə də realistik təmayüllü incəsənət emosiya və hissiyatla bərabər məlumatın da ötürücüsüdür. Belə məzmun, mövqe, yanaşma, qiymətləndirmənin ötürülməsi nəticəsində in- formasiya əldə olunur. Beləliklə, işarə təsviri incəsənətdə infor- masiya mübadiləsini təmin edir. İşarələr iki əsas növə bölünür: Yüklə 3,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|