Dərslik rəHBƏRLİk azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24 saylı

Dəri – hissiyyat orqanı kimi
Müxtəlif növ hissiyyat reseptorları öz quruluşuna görə fərqlənir: ağrı reseptorları sər-
bəst sinir uclarıdır. Qıcıqlanmanın digər növləri inkapsulyasiya olunmuş sinir uclarını 
qəbul edir (təzyiq- Meyssner və Fater-Paçini cisimcikləri; temperatur – Krauze uc kolba-
sı və Ruffini cisimcikləri və s.). Dəri geniş reseptorlar sahəsidir.heç bir orqan belə zəngin 
hissiyyat innervasiyasına malik deyil. Bunu epitelial dəri əmələ gəlməsi və mərkəzi sinir 
sisteminin (MSS) vahid inkişaf mənbəyi – ektodermanınolması ilə izah etmək olar. Re-
septorlar dəri səthi üzrə qeyri-bərabər yerləşmişlər. Hesablamalara görə 1 sm2 dəriyə 2 
isti, 12 soyuq, 25 toxunma, 150 ağrı nöqtələri düşür.
Dəri reseptorlarından geniş və mürəkkəb informasiya çatır. Dərinin istənilən hissə-
sində bir neçə peseptiv sahəli mürəkkəb kompleks var ki, onların hər biri çoxlu sayda, 
müəyyən anatomo-funksional birləşmiş ayrı-ayrı reseptorlar ilə bağlıdır.
Dermatologiyada ən geniş yayılmış hissiyyat və simptom qaşınmadır, hansı ki, der-
matoloji xəstəliklər və ya klinik görüntüsüz dəri xəstəlikləri ilə yanaşı olduqda yarana 
bilir. Qaşınma və ağrı mielinsiz S-liflərinə psevdounipolyar neyronların formalaşmış 
dendritlərinə görə aparılır. Bu neyronların aksonları onurğa beyninin arxa buynuzuna 
daxil olub, ikinci neyrona ötürülür, hansının ki, aksonu əks tərəfə keçir və spino-talamik 
trakt tərkibində talamusa qalxır, sonradan impuls baş beyin qabığının mərkəzarxasıqırı-
şığın sensor zonasına gedir. Spino-talamik traktın kəsilməsi ağrı və qaşınmanı götürür 
(anterolateral hemixordotomiyası).
Müxtəlif periferik mediatorlar S-liflərini stimulə edir və qaşınma əmələ gətirir. Bun-
lara histamin, tripsin, proteaza, peptidlər (bradikinin, vazoaktiv intestinal peptidlər,his-
tamini çixarmaq üçün bütün mümkün olan - P maddələri) və öd duzları aiddir. Prostoq-

---

22
landinlər birincili mediator, daha çox qaşınma modulyatorudur. Həm histamin, həm də 
ağrının səbəb olduğu qaşnmanın yaxınlaşmasını azaldır. Sistem morfin kimi qaşınmanın 
mərkəzi modulyatoru mərkəzi reseptorlara təsir edərək ağrını azaldır, qaşınma əmələ 
gətirir.
Birincili dəri xəstəliyi olmadıqda, generalizə olunmuş qaşınma daxili xəstəliyin mü-
hüm əlamətidir. Uremiya, öd daşı xəstəliyi, limfomalar və mieloproliferativ xəstəlikləri, 
tiretoksikoz, diabet, karsinoma, müxtəlif genez çatışmamazlığı ilə anemiyalar və psixi 
pozuntular kimi müxtəlif xəstəliklər bərk qaşınma verə bilər. Qaşınmanın əsas səbəbi 
– psixi stresdir. Bəzi psixogen qaşınması olan pasiyentlər dəridə görünmyən parazitlə-
rin olmasını güman edirlər. Belə xəstələr ekskoriasiya və əl çatan yerlərində pruriginoz 
papulalar əmələ gələnə qədər başlarını darayırlar (ətraflar, baş, kürəyin yuxarı hissəsi). 
Quru dəri (kseroz) – digər fərdlərdə qaşınma üçün geniş yayılmış səbəbdir. Müəyyən 
dərmanlar (aspirin, opiatlar) səpgisi görünməyən qaşınmalar əmələ gətirir. Həqiqi poli-
sitemiyalı pasiyentlər unikal qaşınma tipinə malikdir, yəni qaşınma temperaturun birdən 
dəyişməsindən, xüsusən isti vannadan çıxdıqda başlayır. Qaşınma tikanlı olur, bir neçə 
dəqiqədən bir neçə saata qədər davam edir.