Dərslik rəHBƏRLİk azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24 saylı

III FƏSIL. DƏRİNİN ƏSAS FUNKSİYALARI
Dərinin mühafizəedici funksiyası
Dərinin mühafizəedici funksiyası çoxsahəlidir. Bu funksiyaları aşağıdakı qaydada 
bölmək olar: mühafizəedici-mexaniki funksiya; su-duz homeostazın mühafizə etmə 
funksiyası; immunloji funksiya; orqanizmi bioloji, kimyəvi, fiziki amillərdən qoruyan 
funksiyalar.
Buynuz qatı, melanin, dəri sinirləri və dermal birləşdirici toxuma daxil edilməklə, 
dəridə müəyyən edilmiş strukturlar yaşamaq üçün zəruri olan mühafizə funksiyalarını 
yerinə yetirir. Dəri orqanizmi lazımi mayeləri itirməkdən, orqanizmə, toksiki agent və 
mikroorqanizmlərin keçməsindən, ultrabənövşəyi şüalanmanın zərərli təsirindən, ətraf 
mühitin ekstremal temperaturundan və mexaniki zədələnmədən qoruyur.
Buynuz qatı daxili epidermal hidratlaşmış təbəqələrdən suyun itməsini geciktirən, 
həm də ətraf mühitdən suyun keçməsindən qoruyan aşağı keçiricilik sərhədidir. Buynuz 
qatının sərhəd xassələri bir neçə nöqteyi-nəzərincə təcrübi əhəmiyyətə malikdir:
Birincisi, həddən artıq quruma və ya dəridə iltihabi reaksiyalar buynuz hüceyrələrin 
normal kompakt təbəqəsinin pozulduğu üçün kobudlaşmağa və qabıqlanmaya gətirib 
çıxarır. Bu da suyun transepidermal itkisinin artmasına səbəb olur, əgər buynuz qatın 
geniş sahələri pozulursa (generalizə olunmuş eksfoliativ dermatitdə, eritrodermiyalarda 
və ya yanıqlardakı kimi), total su itirmə maye və elektrolit disbalansa gətirib çıxara bilər.
İkincisi, buynuz qatda pozuntular zamanı xarici mühitdən olan maddələr asanlıq-
la epidermisə keçir. Beləliklə, dərman vasitələri də daxil edilməklə, müxtəlif kimyəvi 
maddələr zədələnmiş dəriyə düşdükdə sistem absorbsiyaya məruz qalır, hapten və ya 
antigen kimi görünür və allergik kontakt dermatitin əmələ gəlmə ehtimalını artırır. Bu 
hala xüsusi ilə xroniki iltihablı dəridə allergik kontakt dermatitə səbəb olan neosporini 
yerli olaraq istifadə etdikdə daha çox təsadüf edilir.
Üçüncüsü, sərhədin pozulması, xüsusən də çox yaxşı qidalı mühit yaradan toxuma 
mayesinin ekssudatı olduqda dərinin patoloji bakteriyalarla zənginləşməsi zərurətini ar-
tırır. 
Dördüncüsü, dəri xəstəliklərinin müalicəsində yerli tətbiq olunan müxtəlif dərman 
vasitələrinin (məsələn, steroid məlhəmlər) dəridən absorbsiyası buynuz qatın okklüzion 
sarğılarla hidratlaşması vasitəsilə artırıla bilər.
Buynuz qatı təkcə müxtəlif bakteriyaların daxil olmasına sərhəd deyil, həm də bir 
sıra aerob və anaerob obliqat mexanizmlərin (məsələn, Staphylococcus epidermitis 
diphtheroidus, Propionibacterium acnes və Malassezia) məskunlaşdığı yerdir. Buynuz 
qatında zədələr, gigiyenaya riayət etməmək və maserasiya ilə yüksək rütubət (əsasən 
intertriginoz zonalarda) impetiqo, erizepeıoid, follikulit, furunkulyoz, ektima kimi dəri 
infeksiyalarına səbəb olur. 
Ikinci struktur komponent mühafizəsini təmin edən melanositdir, hansı ki, melanin 
piqmentini hasil edir. Melanin – geniş diapazonda 200-dən 2400 nm dalğa uzunluğun-
da olan işığı udan unikal xassəyə malik olan iri polimerdir. O, günəşin ultrabənövşəyi 
şüasının qocalma, dəridə qırışlar, eləcə də dəri törəmələrinin əmələ gəlməsi kimi mənfi 
effektlərə qarşı yaxşı ekran rolu oynayır. Nazikdərili, göy göz, günəşdən tez qaralan 
fərdlər və albinoslarda günəşin dəriyə təsirindən dəri xərçənginin yaranması ehtimalı-

---

21
nın çox olması melaninin zəruriliyini göstərir. Ultrabənövşəyi şüaların təsiri dəridə 
qocalma və qırışlar əmələ gətirir.Epidermisdə melanositlərin miqdarına irq və cins təsir 
göstərmir. Zənci ilə qafqazlının dərisində eyni miqdarda melanosit var, lakin melanosit-
lərlə və keranositlərlə yayılan çoxlu miqdarda melaninin sintezi nəticəsində onlarda dəri 
piqmentasiyası intensiv olur. Qara dəri ağ dəriyə nisbətən uyğun olaraq yenitörəmələrə 
az meyllidir. 
Üçüncü struktur komponent dərinin mühafizəedicisi rolunu oynayan dermal sinir-
lərdir. Sinir ucları dəridə iki ümumi morfoloji tipdə ekstensiv yerləşmişdir: sərbəst və 
xüsusiləşdirilmiş sinir ucları (Fater- Paçini və Meyssner cisimcikləri), hansı ki, ağrı, 
təzyiq və qaşınma daxil edilməklə, bir sıra hissiyyatları ifadə edir. Ağrı sağalmaq üçün 
zəruridir, belə ki, ağrının mənbəyindən və gələcək zədələnmələrdən uzaqlaşmağa kömək 
edir. Hissiyyatın itməsi (məsələn, diabetik neyropatiyada), pasiyent hiss etmədən əmələ 
gələn dərin trofik xoralara gətirib çıxarır. Dəri sinirlərinin zədələnməsi (məsələn, herpes 
zoster) üzünmüddətli yandırıcı ağri və herpesdən sonrakı nevralgiyaya gətirib çıxara 
bılır.
Protein lifləri (kollagen, elastin) tərəfindən dəriyə verilən yüksək elastiklik, möh-
kəmlik xassəsi, eləcə də dermanı təşkil edən əsas maddələr mexaniki təsirdən qoruyur.
Əsas maddənin elastiklik və özlülük xassəsi sıxılmağa qarşı müqavimət göstərməyə və 
müəyyən forma almağa imkan verir ki, bu da daha həssas dəri strukturunanöqtəvari təz-
yiqi azaldır.