Dərslikdən Biznes və reklam sahəsində Menecmentin məqsəd və vəzifələri
Yüklə 1,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Cədval 1.6.
Reklam vasitələrindən istifadə olunması cədvəli Reklam vasitəsi yanvar fevral mart aprel may iyun iyuİ avqust sentyabr oktyabr noyabr dekabr Gündüz televiziyası “yer hələ fırlamr" proqramı, (həftədə beş dəfə 30 saniyəlik lentlər) Jurnallar “Ailə dairəsi" (9 sütun) “Ridcrs daycest” (12-sütun) “Hollivud meydanları proqramı (həftədə 4 dəfə 30 saniyəyədək lentlər) 1.5. Reklam proqramının qiymətləndirilməsi Reklam proqramı, reklam hissələrinin yerləşdirilməsində tərəflərin səlahiyyətini təyin edir. Sahibkarlıq fəaliyyəti zamanı istehsal olunan keyfiyyətli məhsulların, reklam edilməsində, satılmasında və müştərilərlə əlaqələrin yaradılmasında, marketinq vasitəçiləri əsas rol oynana bilər. Həyata keçirilən reklam daimi qiymətləndirilməlidir. Onun əlaqələndirici və satış səmərəsinin ölçülməsi üçün tədqiqatçılar bir neçə müxtəlif üsullardan istifadə edirlər. Əlaqələndirmə səmərəsinin ölçülməsi. Əlaqələndirmə səmərəsinin ölçülməsi elanın bu əlaqələri nə dərəcədə səmərəliliklə təmin etməsini göstərir. Mətnlərin sınağı adını almış bu üsuldan həm elan verilməmişdən əvvəl, həm də onun nəşri və ya transiyasından sonra istifadə etmək olar. Elam yerləşdirməzdən əvvəl reklamverici nəzərdə tutulan elanın istehlakçılarm xoşuna gəlib-gəlməməsi və onun digərləri sırasından nəzərə çarpması mövzusunda sorğu keçirə bilər. Elan çıxdıqdan sonra reklamverici reklamın yadda qalması və ya onun tanış kimi tanınmasını ölçə bilər. Ticarət səmərəliliyinin ölçülməsi. Əmtəə haqqında məlumatlılıq səviyyəsini 20%, markaya üstülüklərin verilməsini isə 10% yüksəltmiş elan satış həcmini nə qədər artıracaqdır? Bu suala cavabı ticarət səmərəsinin ölçülməsi verə bilər. Bu iş asan deyil, çünki, satışa həmçinin başqa amillər, o cümlədən əmtəənin özünün xüsusiyyətləri təsir göstərir. Reklamın ticarət səmərəsinin ölçülməsi üsullarından biri ötən dövrdəki satış həcminin reklam xərcləri ilə müqayisəsidir. D. Montqomeri və E.Silk üç stimullaşdırma vasitəsinin, əmtəə nümumələrinin və əmtəə haqqında ədəbiyyatın yayılması və həmçinin, ixtisaslaşdırılmış jurnallarda verilən reklamın-əczaçılıq firmasının satış səviyyəsinə göstərdiyi təsiri ölçmüşlər. Onların aldığı statistika məlumatları göstərdi ki, firma “direkt meylə” həddən artıq olaraq ixtisaslaşmış Jurnallarda reklam verilməsinə həddən artıq az vəsait sərf etmişdir. 53 ölçmənin daha bir üsulu təcrübə reklam proqramının hazırlanmasıdır. “Düpon” fırmasınm boyalar şöbəsi 56 satış ərazisini üç: yüksək, orta və aşağı bazar payı olan qrupa bölmüşdür. Birinci qrupda reklam xərclərini orta səviyyədə saxlayıb, ikincidə 2,5% dəfə, üçüncüdə isə 4 dəfə artırmışdır. Təcrübənin sonunda korporasiya reklam xərcləri səviyyəsinin artması sayəsində satış həcminin nə dərəcədə yüksəlməsinə nail olduğunu hesablamışdır. Müəyyənləşdirilmişdir ki, reklam xərclərin səviyyəsi artdıqda satışın artım templəri nəzərə çarpacaq dərəcədə aşağı düşür və yüksək bazar payı olan qrupda satış nisbətən zəif artır. Reklam böyük pul tələb edir və əgər forma onun vəzifəsini dəqiq ifadə etməzsə, reklam büdcəsi,müraciət və reklam vasitəsinin seçilməsi haqqında düşünülməmiş qərar çıxararsa, reklam fəaliyyətinin nəticələrini düzgün qiymətləndirməzsə, onlar çox asanlıqla hədər xərclənəcəkdir. Həyat tərzinə təsir göstərmək qabiliyyəti sayəsində reklam özünə ictimaiyyətin diqqətini cəlb edir. Daim güclənən tənzimlənmə reklam fəaliyyətinə məsuliyyətlə yanaşılmasının təminatı məqsədlərini güdür. Reklam və ictimai-dövlət siyasəti. Firma öz reklamında yalandan və ayrı-seçkilikdən qaçmalıdır. Mübahisə doğuran əsas məsələlər bunlardır: Yalançı reklam. Reklamvericilərin yalançı məlumatlar verməməsi əmtəənin təsir göstərmədiyi hallarda, onun nədənsə sağaltdığını iddia etməməlidir. Reklamveicilər təhrif olunmuş nümayişlərdən, iqtidarında olduğunu iddia edən elanlardan qaçmalıdırlar. Aldadıcı reklam. Reklamverici hətta əslində heç kimi aldatmadığı halda belə, potensiallaşdırma qabiliyyəti olan elanlar yaratmamalıdır. Əgər döşəmə üçün lak normal şəraitində 6 aylıq qorunmanı təmin etmirsə, onun bu xassələrə malik olduğunu reklamlaşdirmaq olmaz. Əgər pəhriz çörəyinin aşağı kaloriliyinin yeganə səbəbi nazik kəsilmiş dilimlərdirsə, onda onun az kalorili kimi reklamlaşd irmaq yaramaz. Alıcıları yalançı vədlərlə aldatmaq olmaz. Məsələn, satıcı 80 dollarlıq tikiş maşınını 54 reklamlaşdırıb, sonradan onu bu qiymətə satmaqdan imtina edir. Onun keyfiyyətini aşağı salır, qüsurlu olmasmı nümayiş etdirir və həddən artıq uzun müddət göndərilməsinə zəmanət vermir. Firma stimullaşdırma tədbirlərinin keçirilməsinə və xidmətə görə bütün müştərilərə eyni şərtlərlə güzəştlər etməlidir. Xəstəxanalara müalicəyə gələnləri cəlb etmək üçün reklamdan istifadə olunurdu. Çikaqonun Şimal sahil rayonunda xidmət göstərən “Evanston” xəstəxanası d-r. Con Maklareni Ö2rtinün marketinq üzrə birinci vitse-prezidenti təyin etmişdi. Buna qədər xəstəxanalarda inkişaf və ictimai rəyin təşkili üzrə vitse-prezident vəzifələrinə çox təsadüfən rast gəlmək olurdu. Lakin bu təyinat həm xəstəxanın özündə, həm də ondan kənarda çox təəccüb doğururdu. 1980-cı ilədək xəstəxanalara müalicəyə gələnlərin sayı həddindən çox idi. Lakin 80-ci illərin sonunda vəziyyət tamamilə dəyişdi. Xəstəxanaya gələnlərin sayı azaldı, çarpayılarda yatanların sayı tamamilə aşağı düşdü, xəstəxana ziyanla işləməyə məcbur oldu. Xəstəxanalar təcili olaraq özlərinə mümkün qədər çox xəstə cəlb etmək üssullarını axtarmağa başladılar. Xəstələrin əksəriyyəti, onların arzusu o, idi ki, müalicə ilə məşğul olan həkimlər və onların həmkarları, yeni avadanlıqlarla təmin olunsunlar və yaxşı həkim, tibbi bacılarının xoş əhatəsində olsunlar və özlərini nüfuzlu xəstəxananın ətrafında yaxşı hiss etsinlər. Xəstəxanalar bu problemin üzərində dərindən düşündükcə onların qarşısında duran marketinq vəzifələri çox mürəkkəb görünürdü. Səhiyyə sahəsində bütün tələbatları ödəmək üçün, rəqib xəstəxanaların qabaqcıl təəcrü bəs indən istifadə etmək və s. tədqiqatları ilə məşğul olmaq lazım idi. Xəstəxanalar başa düşürdülər ki, onlar daha bütün tibbi xidmətlərin hamısını eyni vaxtda, xidmət göstərməyə qadir deyildilər, çünki xəstələrin hamısını bu yeni avadanlıqlardan keçirtmək mümkün deyildi. Xəstəxanalar çıxılmaz vəziyyətdə qalıb, kardiologiya, pediatriya, psixiatriya, yanıqlar üzrə ixtisaslaşmaqa başladılar. 55 Bəzi xəstəxanalar, xəstələri özünə cəzb etmək üçün, ən çətin işlərə girişməyə başladılar. Çarpayı xəstəxanası gəmi səyahətinə bu təkrarolunmaz səyahətə yollanmaq üçün, istənilən cümə və şənbə günləri xəstəxanada yatmaq kifayətdir. Sağalmaqda olanlar üçün Aralıq dənizində cəmi iki nəfərlik yollayış udacaqsınız başlığı altında iri elan dərc etdirmişdi. Finiksdəki müqəddəs Luka xəstəxanası öz xəstələri üçün hər axşam binqo oyunu təşkil etdi və bu müalicə gələnlərin böyük marağına, özünün isə 60 min dollar gəlir əldə etməsinə səbəb oldu. Filadelfiyanın bir xəstəsanası yeni doğulmuş uşaqların valideynləri üçün mal ətindən bifşteks və şampan şərabı verməklə, şam işığında naharlar təşkil etməyə başladı. Bəs onda d-r c, Maklarenin Evanson xəstəxanasında işinin mahiyyəti nədə idi? Onun vəzifəsi-xəstəxana xidmətlərinin növlərini təbliğ etmək, bəzi aparıcı həkimləri məşhurlaşdırmaq, Evanson qəsəbəsini cazibədar yer kimi məşhurlaşdırmaq və sağlamlığm qorunması ideyasmı təbliğ etmək idi. Marketinqdə, ilk dəfə olaraq diş pastası, avtomobillər, polad və s. avadanlıqlar haqqında böyük elanlar meydana çıxmışdır. Satışın stimullaşdınlması. Reklam fəaliyyəti marketinq kompleksinə daxil olan digər vasitələrlə, satışın stimullaşdırıması və təbliğat böyük rol oynayır. Satışın stimullaşdınlması - bazara cavab reaksiyasım sürətləndirmək və gücləndirmək üçün stimullaşdırıcı təsiri olan müxtəlif vasitələrdən istifadə olunmasıdır. Son illərdə satışın stimullaşdınlması üzrə fəaliyyətin həcmi kəskin surətdə artmışdır. 1989-cu ildən 1995-ci ilədək reklam xərcləri ildə 5,5% artdığı halda, satışın stimullaşdırıcı xərclərinin məbləği 30 mlyard dollardan artıq olmuşdur. Xərclərin artması informasiya yayımı vasitələrində reklamın sıxlığı və qanunvericilik məhdudiyyətləri üzündən reklamın səmərəliyi aşağı düşmüşdür. Satışın stimullaşdınlması reklamla birləşdirildikdə daha böyük səmərə verə bilər. Tədqiqatlarda müəyyənləşdirilmişdir ki, satış yerlərində təşkil olunmuş yarmarkaların firmanın cari telereklamı ilə uzlaşdırılması, paralel keçirilən, reklamla əlaqəsi 56 olmayan sərgilərə nisbətən satış həcminin 20% artmasını təmin etmişdir. Başqa tədqiqatların nəticələrinə görə əmtəələr bazarlara çıxarılarkən telereklamla birlikdə nümunələrin intensiv surətdə yayılması zamanı təkcə telereklam və ya kuponların yayılması ilə müşayiət olunası tellereklamlar daha böyük müvəffəqiyyət qazandırmışdır. Satışın stimullaşdırmasına qərar verən firma, onun vəzifələrini müəyyənləşdirməli, lazımı stimullaşdırma vasitələrini seçməli, müvafiq proqram işləyib hazırlamalı, onun sınağının keçirilməsini və yerinə yetirilməsini təşkil etməli və əldə olunmuş nəticələri qiymətləndirməyi bacarmalıdır. Satışın stimullaşdırılması məsələləri çoxlu sayda müxtəlif vasitələrin köməyi ilə həll olunur. Kuponlarla konkret mal alarkən, göstərilmiş məbləğə qənaət etməyə imkan verən sertifikatlardır. 1989-cu ildə firmalar 84 mlrd, ədəd və yaxud hər ev təsərrüfatına 1500 ədəd kupon paylamışdır. Onlardan yalnız 12%-i ödənilmək üçün təqdim olunmuşdur. Kuponları poçtla göndərmək və başqa əmtəələrə əlavə etmək, reklam elanlarına daxil etmək olar. Onlar əmtəəni sınaqdan keçirməyə həvəsləndirilmə üçün faydalı ola bilər. Stimullaşdırmanın əsas vasitələrindən biri təbliğatdır. Əmtəələrin, şəxslərin, yerləri, ideyaların, təşkilatların və hətta bütöv bir ölkələrin şöhrətləndirilməsi üçün istifadə edilir. Ticarət assosiasiyaları yumurta, süd, kartof kimi mallara marağın artırılması üçün təbliğata əl atırlar. Təşkilatlar özlərinə diqqəti cəlb etmək və ya onlar haqqında pis təəsüratlarm aradan qaldırılması üçün təbliğata müraciət edirlər. Ölkələr turistləri, xarici kapital qoyuluşlarına cəlb etmək və özlərinə beynəlxalq himayəni təmin etmək üçün təbliğatı gücləndirirlər. Təbliğat üzrə mütəxəssislər adətən firmanın marketinq şəbəkəsində deyil, içtimai rəyin təşkili şəbəkəsində cəmləşdirirlər. Təbliğatdan məhdud miqyasında və nadir hallarda istifadə olunduğuna görə, onu marketinqin ögey qızı adlandırırlar. Ancaq təbliğat ictimaiyyətin xəbərdar olması səviyyəsinə yadda qalan təsiri göstərə bilər, özü də firma informasiya yayımı vasitələrində nə yer, nə də vaxt üçün haqq ödəmədiyinə görə, bu reklam nisbətən 57 bir neçə dəfə ucuz başa gələcəkdir. Yalnız heyətin işinin və təbliğat materiallarının göndərilməsi haqqı ödənilir. Əgər firma maraqlı material hazırlayarsa, ondan bütün informasiya yayımı vasitələri istifadə edəcəkdir, bu isə reklama çəkilən milyonlarla xərcin qənaət olunmasına bərabərdir. Bundan başqa, bu materiala reklama nisbətən daha çox inanacaqlar. Əmtəə təbliğatından nə vaxt və necə istifadə olunması məsələsini həll edərkən, rəhbərlik onun vəzifələrini ifadə etməli, təbliğat müraciətlərini və onların yayılması vasitələrini seçməli, təbliğat fəaliyyəti planmm həyata keçirilməsinə nəzarət etməli və bu fəaliyyətin əsasında əldə olunan nəticələri qiymətləndirməlidir. Hər şeydən əvvəl təbliğat qarşısında konkret vəzifələr qoyulmalıdır. 1988-ci ildə Kolifomiya üzümçülər birliyi firma qarşısında duran iki vəzifəni müəyyənləşdirmişdir. Birincisi, amerikalıları şərab içməyin yaxşı həyata xas olan xoş məşğuliyyət olduğu inandırmaq. İkincisi, başqa növlər içərisində Kaliforniya şərablarının nüfuzunu və eyni zamanda bazarın payını artırmaq və həllinə yardım göstərmək məqsədi ilə təbliğat proqramının hazırlanması üçün ictimai rəyin təşkili üzrə ixtisaslaşmış Daniel C. Edelman firmasını da özünə cəlb etmişdir. Təbliğat qarşısında bu kimi vəzifələr dururdu. Birincisi, şərab haqqında məqalələr hazırlayıb, onların aparıcı jurnal və qəzetlərdə yerləşdirilməsini təmin etmək. İkincisi, şərabın müalicəvi xassələri haqqında məqalələr hazırlayıb, onları həkimlərin ünvanına göndərmək, ücüncüsü, həddi-büluğa çatmış gənclər bazarı, tələbə bazarı, dövlət idarələri və müxtəlif etnik icmalar üçün xüsusi təbliğat kampaniyası işləyib hazırlamaq lazımdır. Əldə olunmuş nəticələri sonradan qiymətləndirə bilmək üçün qoyulmuş vəzifələr əsasında konkret məqsədlər işlənib hazırlandı. Təbliğat tədbirlərinin həyata keçirilməsi xüsusi diqqət tələb edir. Məsələn, götürək materialların informasiya yayımı vasitələrində yerləşdirilməsini, əla materialı yerləşdirmək çoxasandır. Lakin materialların əksəriyyətini əla adlandırmaq düzgün olmazdı və deməli, onlar redaktorlar tərəfindən xeyirdua ala bilməzlər. 58 Təbliğat üzrə mütəxəssisin ən qiymətli keyfiyyətlərindən biri də onun informasiya yayımı vasitələrinin redaktorları ilə şəxsi münasibətlərinin olmasıdı. Çox vaxt təbliğat üzrə mütəxəssislər redaktorların çoxunu şəxsən tanıyan və onlara nə lazım olduğunu başa düşən keçmiş jurnalistlərdir. Təbliğat üzrə mütəxəssislər informasiya yayımı vasitələrinin redaktorlarına tələbatın ödənilməsinə lazım olan bir bazar kimi yanaşır və bu redaktorların gələcəkdə, firmanın təqdim etdiyi təbliğat materiallarından istifadə etmələrinə çalışacaqlar. Təbliğat səmərəliliyinin müəyyənləşdirilməsinin ən sadə üsulu informasiya yayımı vasitələrində yerləşdirilmiş material ünsiyyət sayının ölçülməsidir. Mütəxəssis əmtəə haqqında materialdan istifadə etmiş, bütün informasiya yayımı vasitələri haqqında məlumat toplusu müşayiəti ilə müştəriyə göndərilir. Təbliğat kampaniyasının keçirilməsi nəticəsində əmtəə haqqında xəbərdarlıq, onun mahiyyətinin başa düşülməsi və münasibətlərin dəyişməsi səviyyəsinin ölçülməsi daha dolğun məlumatlar verir. Bütün bu dəyişikliklərin iki dəfə kampaniyadan əvvəl və sonra ölçülməsi zəruridir. Məsələn, kartof marketinqi üzrə Şura müəyyənləşdirmişdir ki, kartof vitaminlərlə və mineral maddələrlə zəngindir. Müddəası ilə razılaşanların sayı kampaniya keçirildikdən sonra 38%dən 68 % -dək artmışdır. Bu isə əmtəənin mahiyyətinin dərk edilməsinin əhəmiyyətli dərəcədə artması deməkdir. Ancaq bu halda bütün hallar üçün ən münasib satış həcminə və mənfəət səviyyələrinə göstərilən təsirin ölçülməsidir. Bu zaman əmtəənin satış həcmi 48% artmışdır. Təbliğat üzrə mütəxəssis ən sadə əmtəələr haqqında kommersiya baxımından faydalı material axtarıb tapmağa və ya yaratmağa qadirdir. Bir necə il bundan əvvəl kartof marketinq üzrə Şura kartof istehlakının stimullaşdırılmasına yönəlmiş təbliğat kampaniyasını maliyyələşdirmək qərarına gəldi. Bu bitgiyə münasibətin tədqiqatı göstərdi ki, adamların çoxu kartofu kökəlmə verən, kifayət qədər qidalı, vitaminlərlə və mineral maddələrlə zəngin olmayan məhsullar hesab edirlər. Bu cür münasibət dövrü nəşrlərin, ərzaq məhsulları şöbələrinin redaktorları və həkimlərin 59 müxtəlif rəy, fikirlərin liderlərinin sorğusu nəticəsində əmələ gəlmişdir. Stimullaşdırma kompleksinin üç əsas təsir vasitəsi reklam, satışın stimullaşdırılması və təbliğatdır. Reklam, yəni satıcının əmtəələr, xidmətlər və ya təşkilatlar haqqında nəsihətverici məlumatların çatdırılması üçün, informasiya yayılmasının pullu vasitələrindən istifadə etmədi, güclü stimullaşdırma vasitəsidir. Amerikanın bazar xadimləri hər il reklama 65 mlrd, dollardan artıq pul xərcləyirlər. Reklamvericiləri istər informasiyanın verilməsi, istərsə də nəsihət və ya xatırlatma olsun öz reklamlarmın məqsədlərini dəqiq müəyyənləşdirməlidirlər. Reklam büdcəsinin həcmi dörd hesablama prinsipi üzrə: mövcud vasitələr, satış həcminə nisbətən faizlə, rəqiblərin səviyyəsində və yaxud məqsəd və vəzifələr əsasında müəyyənləşdirilə bilər. Reklam müraciəti haqqında qərarlar, bu müraciətin ideyasının yaranmasını, müraciət variantlarının qiymətləndirilməsini, seçilməsini və onun səmərəli surətdə yerinə yetirilməsini nəzərdə tutur. İnformasiya yayılması vasitələri haqqmda qərarlar və reklamın gücünün müəyyənləşdir! Iməsini əsas informasiya yayımı vasitələrinin seçilməsini, konkret reklam daşıyıcılarmın seçilməsini və reklam vasitələrindən istifadə qrafıkininin işlənib hazırlanmasını nəzərdə tutur. Ən nəhayət reklam kampaniyasmın nəticələrinin qiymətləndirilməsi, bu kampaniyanm keçirilməsindən əvvəl, gedişatında, sonra reklamın əlaqələndirici və ticarət səmərəliliyinin ölçülməsini nəzərdə tutur. Təbliğat üzrə fəaliyyət vəzifələrinin qoyulmasını, stimullaşdırma vasitərləinin seçilməsini, təbliğat plamn həyata keçirilməsi və əldə olunmuş nəticələrin qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur. Reklam - özündə maliyyələşdirmə mənbəyi dəqiq göstərilməklə, pullu informasiya yayımı vasitələrinin yardımı ilə şəxsi olmayan əlaqə formalarını təcəssüm etdirir. Satışın stimullaşdıniması - bazarın cavab reaksiyasını sürətləndirmək və ya gücləndirmək üçün stimullaşdırıcı təsiri olan müxtəlif vasitələrdən istifadə olunmasıdır. Təbliğat - konkret vəzifənin həllinə, qarşıya qoyulmuş məqsədlərə yetməyə, köməklik göstərilməsi üçün firmanın 60 mövcud və potensial müştəriləri tərəfindən oxunulması, baxılması və eşidilməsi üçün münasib olan bütün informasiya yayımı vasitələrində redaksiya yerindən və ya vaxtmdan istifadə pulsuz olunmasıdır. Reklam vasitələrində yerin vaxtm, satm aimması üzrə mütəxəsislərə, reklam vasitələrinin alıcılarma, hər bir müştəri üçün münasib olan reklam yayımı vasitələrini vermək vəzifəsi tapşırılır. Reklam yerləşdüiləcəyi haqqmda şayiələr yayılan kimi, kütləvi informasiya vasitələrinin agentləri tədarükçülərin otaqlarmı mühasirəyə alırlar. Onlar statistika məlumatları ilə silahlanaraq, təqdim etdikləri reklam daşıyıcılarmm yayılma göstəricilərinin daha yaxşı olduğunu, auditoriyanm min nəfər hesabı ilə dəyərinin nisbətən aşağı olduğunu, fəaliyyətə hazır olan auditoriyanm isə rəqiblərinə nisbətən daha geniş əhatə etdiklərini sübut etməyə çalışırlar. Satmalana bütün bu təklifləri qiymətləndirmək lazımdır. Bundan başqa, satm alanlar yayım vasitələrindən daha münasib rüsumlara və çap reklamı vasitələrində daha əlverişli yerləri tutmağa nail olurlar. Böyük reklam agentlərində təzə reklam agentlərinin kampaniyalarmm işlənib hazırlanması və hal-hazırda aparılanlarm qiymətləndirilməsi üçün marketinq informasiyası verən, marketinq tədqiqatları şöbələri fəlaiyyət göstərirlər. Buna görə də marketinq tədqiqatları sahəsi ilə maraqlananlar, reklam agentlərinə işə düzəlmək imkanları haqqmda da düşünə bilərlər. Marketinq tədqiqatları öz müdirləri ilə birlikdə problemlərin araşdırılması və onlarm həlli üçün zəruri olan informasiya dairəsinin müəyyənləşdirilməsi üzərində işləyirlər. Onlar tədqiqat layihələrinin işlənib hazırlanması, o cümlədən agentliklərin yaradılması, seçmələrin təşkili, toplanmış məmulatlarm təhlili, hesabatlarm tərtibi və nəticələrin öz tövsiyyələri ilə birlikdə təqdim edilməsilə məşğul olurlar. Bu zaman magistr dərəcəli mütəxəssisin statistika, psixologiya və sosiologiya sahələrində biliklərə malüc olması xoş təəssürat bağışlayır. Bu cür karyera imkanı istehsalçı firmalarda, pərakəndə, bəzi hallarda isə topdansatış tacirlərinin təşküatlarmda, ticarət sənayesi assosiasiyalarmda 61 marketinq tədqiqatları aparan firmalarda, reklam agentliklərində, dövlət və xüsusi qeyri kommersiya idarələrində mövcuddur. Təşkilatların çoxunda ictimaiyyətlə baş verə biləcək münaqişələrin qaraşısını almaqla, şikayətə baxmaqla kütləvi informasiya vasitələri ilə iş aparmaqla, firmanın surətini möhkəmlətməklə və s. məşğul olan mütəxəssis və əməkdaşlar ştatı vardır. İctimai rəyin təşkili sahəsində işlə maraqlanan, öz fikirlərini şifahi və yazılı ifadə etməyi, inandırmağı bacarmalı və jurnalist təhsilli əlaqələr və ya humanitar elmlər sahəsində mütəxəssis olmalıdır. Bu sahədə iş ilk növbədə insanlarla bağlıdu* və çoxlu mürəkkəb problemlər doğurur. Firma ilə əlaqə yaratmaq üçün siz bir və ya bir neçə yanaşmadan istifadə edə bilərsiniz. Birinci kollec ərazisində müsahibə keçirilməsi, ikincisi telefonla söhbət və ya məktub yazmaq, üçüncü marketinq üzrə müəllimlərdən və yaxud əvvəlki, illərin məzunlarmdan kimi müraciət etməyin mümkün olması haqqmda məsləhət vermək xahiş olunur. 62 |