Differensial mexanizmlar

DIFFERENSIAL MEXANIZMLAR

Reja:
1. Plаnеtаr mехаnizmning kinеmаtikаsi.

2. Uzatmada ta’sir etuvchi kuchlar.
3. Villis formulasi.
Plаnеtаr mехаnizmning kinеmаtikаsi
Аsоsiy mаsаlа – mехаnizmning uzаtish sоnini аniqlаsh. Villis fоrmulаsidаn fоydаlаnish uchun plаnеtаr mехаnizmni fikrаn bоg’lоvchi zvеnо dеb аtаlgаn N zvеnо yurаdigаn tоmоngа tеskаri tоmоn _n burchаk tеzligi bilаn аylаntirsаk, bоshlоvchi zvеnо qo’zg’аlmаs bo’lib qоlgаn vа plаnеtаr mехаnizm fikrаn оddiy tishli uzаtmаgа o’хshаb qоlаdi. Bu fikrаn yo’l bilаn tоpilgаn mехаnizmni, аylаntirilgаn mехаnizm dеb аtаlаdi.
Аylаntirilgаn mехаnizm zvеnоlаrining burchаk tеzliklаri jаdvаldа ko’rsаtilgаn.

Z v е n о l а r
1	2	3	4	N
B u r ch а k t е z l i k l а r i
1-n	2-n	3-n	- n	n- n=0

Аylаntirilgаn mехаnizmning uzаtish sоni quyidаgichа аniqlаnаdi:

Bu еrdа: _{ } = _{ } plаnеtаr mехаnzmning uzаtish sоni.

Tishli planetar mexanizm. Berilgan g`ildirak 1 dagi A nuqtaning tezlik vektori V<sub>A</sub> ni ixtiyoriy tanlangan P<sub>1</sub>a kesma bilan chizamiz. a nuqtani O<sub>1</sub> nuqta bilan birlashtirib g`ildirak 1 ning tezlik tasviri O₁a ni hosil qilamiz. G`ildirak qo`zg`almas bo`lgani uchun undagi B nuqtaning tezligi nolga teng bo`ladi. U holda g`ildirak 2` dagi B nuqtaning tezligi ham nolga teng bo`ladi. G`ildirak 2` g`ildirak 2 bilan bitta bo`g`inni – satellitni hosil qiladi. G`ildirak 2 dagi A nuqtaning tezligi g`ildirak 1 ning tezligi V<sub>A1</sub> ga teng bo`ladi. Shuning uchun anuqtani b bilan tutashtirib, satellitning tezlik tasvirini olamiz. Satellitning O₂ o`qiga H vodilo ulangani uchun vodiloning tezligi O<sub>2</sub>c kesma bilan ko`rsaniladi. c nuqtani vodiloning O_H markazi bilan tutashtirib, vodiloning chizig`iy tezlik qonuniningo`zgarish chizmasini olamiz. Burchagiy tezliklarning o`zgarishini aniqlash uchun nuqtadan O<sub>1</sub>a, O<sub>H</sub>c, ab chiziqlarga parallelnurlar o`tkazib, NN chiziqda 1, H, 2(2`) nuqtalarni belgilaymiz.

Vallarning geometrik o`qlari ixtiyoriy burchak bilan kesishgan xollarda konussimon g’ildiraklardan foydalaniladi. Ko’pincha vallarning orasidagi burchak bo’lgan uzatmalar ishlatiladi.
Konussimon g’ildirakni tayyorlash silindrik g’ildiraklar tayyorlashga qaraganda bir muncha murakkab bo’lib, tishlarni qirqish uchun maxsus asbob va stanoklardan foydalanishga to’g’ri keladi. Konussimon gildiraklarni talab etilgan aniqlik bilan yig`ish xam qiyin. Uzatmaning uzatish soni quyidagicha topiladi.

bu erda, n₁, n₂, - mos ravishda yetaklovchi va yetaklanuvchi tishli gildiraklarni aylanish sonlari, burchak tezliklari, bo’luvchi diametrlari, tishlar soni, konus burchagi.
Val o’qlari orasidagi burchak = 90⁰ bo’lgan xol uchun.

Ilashishda bo’lgan konussimon g’ildirakli uzatmalarning vallariga aylanma F_t - kuch, radial (val o’qiga tik) F - kuch xamda val o’qi bo’ylab yo’nalgan F - kuch ta`sir etadi. (15.1- rasm)

R_e -konus yasovchisining uzunligi.
-konus burchaklari.
d_e1 , d_e2 -shesternya va g’ildirak bo’luvchi aylana diametri.
d_m1, d_m2 -shesternya va g’ildirak o’rta diametrlari.
Rasm 15.1
Ta’sir etuvchi kuchlar quyidagicha topiladi;



Giometrik o’lchamlar quyidagicha topiladi;



bu erda: -tishning (keng) sirtqi tomonidan aniqlangan moduli.
-o’rta diametr bo’ylab aniqlangan moduli.
To`g`ri tishli konussimon g’ildirakli uzatmalarni egilish kuchlanishi va kontakt kuchlanishi bo`yicha xisoblashni ko’rib o’tamiz.
To`g`ri tishli konussimon tishli gildirakli uzatmalar egilish kuchlanishi bo`yicha quyidagi formula bilan xisoblanadi:

bu erda
- o’rta diametr bo’ylab aniqlangan modul’.
- tish shakli koeffitisenti.
- xisobiy solishtirma aylanma kuch.

To’gri tishli konussimon g’ildirakli uzatma kontakt kuchlanishi bo’yicha quyidagi formula yordamida xisoblanadi:

bu erda, - ilashishda bo’lgan tish sirtlarining shaklini
xisobga oluvchi koeffitisent.
-ilashishda bo’lgan g’ildirak materiallarining
mexanikaviy xossalarini xisobga oluvchi
koeffitisent
-kontakt chizig’ining umumiy uzunligini
e`tiborga oluvchi koeffitsent.
- shesternya o’rta diametri.
- xisobiy solishtirma aylanma kuch.


Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   Фролов К.В ва б. Механизм ва машиналар назарияси. – Т.: Укитувчи, 1990.
   
2. 
   Джураев А ва б. Механизм ва машиналар назарияси. – Т.: Укитувчи, 2004.
   
3. 
   Karimov R.I, Saliyev A. Mexanizm va mashinalar nazariyasi fanidan o’quv qo’llanma. T.: ToshDTU, 2006.
   
4. 
   Abduvaliyev U.A., Karimov R.I. “Amaliy mexanika” faninig “Mashina va mexanizmlar nazariyasi” bo’limidan kurs ishini bajarish bo’yicha o’quv qo’llanma – T,ToshDTU, 2008.