Dilmurod Quronov adabiyot nazariyasi
Yüklə 8,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ketma-ket,
bir-biriga nisbatan esa birpaytda sodir bo'layotir. Osonroq tushunish uchun kinoga qiyosan olsak, ketma-ket sodir bo'layotgan harakatlar yirik planda, bir paytda sodir bolayotganlari esa umumiy planda «ko‘ril- yapti». Shiddat bilan kechayotgan va bir necha subyekt (uchalasidan tashqari yana «cho‘g‘» bilan «ko‘ylak» ham formai jihatdan harakat subyekti) ishtirok etayotgan jara- yon tasvirlangani uchun parchada fe’llar salmog'i juda kat- ta: jami 52 ta so'zning 17 tasi shu turkumga mansub. Gi- yoslash uchun: so'qmoq tasvirlangan parchada bu nisbat atigi 25/4 ni tashkil qiladi. Mazkur holat so‘z tanlash tasvir predmetiga muvofiq amalga oshirilishining yana bir dalili- dir. Shuningdek, ko‘rib o‘tilgan misollar ayrim morfologik shakllarning tasvir predmetidan kelib chiqqan holda matn- da o'zining u yoki bu ma’no qirrasini aktuallashtirishini ko‘rsatadi. Yuqorida ko'rganimizdek, «so'qmoq» - statik manzara tasvirlangan parchada sifatdosh va ravishdosh- lar belgi ifodalashga xizmat qilgan bo‘lsa, jarayon tas- virida ular ko'proq harakat ma’nosining ifodasiga xizmat qiladi. Masalan, «Onam «Voy o‘lay» deb unga qaragani- da, kosovga ilashib chiqqan bir cho‘g‘ ko‘ylagiga tushib, tutay boshlaydi» gapi mazmunan «Onam «Voy o'lay» deb unga qaragan vaqtda, kosovga bir cho‘g‘ ilashib chiqdi-da, onamning ko‘ylagiga tushdi va tutay boshladi» shakliga teng. Zéro, o‘quvchi kursivda berilgan fe’l shakllarini ayni shu ma’noda qabul qiladi, chunki tasavvuridagi jarayon uzluksizligi shuni taqozo qiladi. 260 www.ziyouz.com kutubxonasi Ko'rib o‘tilgan misollar badiiy adabiyot vizual san’at- lar bilan ancha samarali raqobatlashayotgani, ifodaning ularga xos usul va vositalarini ijodiy o‘zlashtirish bobida sezilarli yutuqlarga erishganini ko'rsatadi. Shu bilan bir- ga, bunga erishish yo‘lida favqulodda ijodiy kashfiyotlar qilingani yo‘q, balki so'zning o‘zida azaldan mavjud im- koniyatlar harakatga keltirildi, xolos. Zero, so‘z olamni ongimizda aks ettirishning asosiy vositasi ekan, uning tabiatidagi nominativ-tasviríylik imkoniyatlari beqiyos, de- mak, adabiyotning tasvir imkonlari ham muttasil rivojlanib boraveradi. Badiiy nutq milliy til bazasida voqelanishini aytdik. Yo- zuvchi milliy tildan foydalanar ekan, umumodatlanilgan me’yordan og‘adi (ya’ni til unsurlarini odatdagidan o‘zga shakl, ma’no, tartib, munosabat va sh.k.larda qo'llaydi), bu «og‘ish»dan ma’lum badiiy-estetik maqsadni ko‘zlaydi. Bu xil og‘ishlar tilning turli sathlarida - fonetik, morfologik, leksik, semantik, sintaktik sathlarda kuzatilishi mumkin. Jumladan, leksik sathdagi normadan og'ish yozuvchining milliy til bazasidagi leksik vositalardan foydalanishida ko‘ri- nadi. Milliy til «ombori»dagi so‘zlar esa qo'llanish faolligi jihatidan ham, tasvir va ifoda imkoniyatlariga ko‘ra ham bir-biridan farqlanadi. Ya’ni bu o'rinda gap tildagi so'zlarga tabiiy ravishda xos bo'lgan uslubiy-ekspressiv xususiyat- lar haqida bormoqdaki, ular ijodkorga «so‘z tanlash» hi- sobigagina ifodaviylik va tasviriylikni kuchaytirish imkonini beradi. So‘zdagi mazkur xususiyatlar uni noodatiy lisoniy muhitga olib kirganda, boshqacha aytsak, so‘z qo'llash- da odatiy «me’yordan og'ilganda» namoyon bo‘lad¡. So‘z qollashdagi normadan og'ishda aniq badiiy-estetik maq- sad ko‘zda tutilishi, ya’ni bunda atayinlik momenti ustuvor- ligini ta’kidlash zarurki, ayni shu jihati uni shunchaki «xa- to»dan farqlaydi. So‘z qo‘llashdagi normadan og‘ishlarda kuzatiluvchi badiiy-estetik maqsadlar quyidagicha umum- lashtirilishi mumkin: 1) Yüklə 8,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|