Dilmurod Quronov adabiyot nazariyasi
Yüklə 8,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
barokko
adabiy yo'nalishining variantlari sifatida ispan adabiyotidagi gongorizm, italyan adabiyo- tidagi marinizm yoki fransuzlarning pretsioz adabiyotin\ ko'rsatishadi. Ko'rinib turganidek, mazkur variantlar - ada biy oqimlar hududiy-miliiy asosda namoyon bo‘!ayotir. Bu, avvalo, konkreí hudud adabiyotining g'oyaviy-badiiy o‘zi- ga xosligini belgilovchi omillarga bog'liq. Masalan, gongo rizm o‘zining g'oyaviy-estetik prinsiplari (Uyg'onish davri ideallariga zidiik, uslub jimjimadorügi, obrazlarning meta- forikligi) jihatidan barokkoga mansub etiladi, ayni chog'da, arab she’riyati ta’sirida bu xususiyatlar (majoziylikning o‘ta kuchayishi, uslubning murakkablashuvi, fikrni yashi- rin ifodalash, zakiyona ifodaga intilish va b.) o'ziga xos tarzda namoyon boladi. Sababi, gongorizm bir zamonlar arab madaniyati gullab-yashnagan va hanuz uning izlari saqiangan Andalus zaminida vujudga keigan. Yoki zo- dagoniar tanda qo'ygan salonlarning ruhi va estetik didi, ma’naviy-axloqiy prinsiplarini o‘zida aks ettirgan pretsioz adabiyot ham aynan XVII asming birinchi yarmida Fransí- yada, o'zlarini jahon tamadduni peshqadami bilgan fran- suz aristokratlari muhitidagina shakllanishi mumkin edi. Adabiy yo'nalish va oqimdan farq qilaroq, adabiy mak- tab deganda nazariy jihatdan anglangan ijodiy dasturiga ega bo'lgan, tashkiliy tuzilma sifatida shakllangan ijodkor- lar guruhi tushuniladi. Odatda, shoir-u adiblar hamisha ijodiy muloqot ehtiyojini o‘tkir his qilib yashaydilar. Shu bois ham qalam ahli qadimdan turli tashkiliy shakllarda saroy, badavlat homiy xonadoni, jurnal tahririyati, ijodiy uy- ushma, o‘quv muassasasi singari tuzilmalar qoshida, goh mushoira, goh to‘garak, goh gap-gashtak kabi turfa ko‘rin- ishlarda yig'ilib, fikr almashib turadi. Adabiy maktab ham asosan shu tarzda, ba’zi hollarda esa biron-bir yirik ijodkor tevaragida shakllanadi. Faqat bitta muhim farqlovchi jihati bor: adabiy maktab muayyan g'oyaviy-estetik qarashlar, ijodiy prinsiplarni dasturiy tarzda qabul qiladi, ijodiy faoli- 453 www.ziyouz.com kutubxonasi yatida shunga amal qiladi. Masalan, fransuz adabiyotidagi «Parnas» guruhi shunday ijodkorlarni birlashtirgan bo'lib, ularning g‘oyaviy-estetik qarashlari, ijod namunalari «Yan- gi Parnas» nomi bilan chop etilgan to'plamlarda o‘z aksini topgan. XIX asr oxiri - XX asr boshlarida rus adabiyotida maydonga chiqqan modernistik yo ‘nalish ichida simvolizm, akmeizm, futurizm kabi adabiy oqr/mlar, futurizm oqimi ichida esa kubofuturizm deb yuritiluvchi adabiy maktab bo'lgan. V.XIebnikov, V.Mayakovskiy singari iste’dodlarni birlashtirgan kubofuturistlarning «Gileya» guruhi o‘z ad- abiy-estetik qarashlari, ijodiy prinsiplarini «Jamiyat didiga tarsaki» nomli manifestda e’Ion qilgan. Adabiyotshunoslikda adabiy yo'nalishlami ajratishda turlichalik bor. Jumladan, ayrim adabiyotshunoslar adabiy yo‘nalish deganda anglangan g‘oyaviy-estetik tamoyil- larga, turli darajada amal qilinuvchi ijodiy dasturga ega bo‘lishlikni shart qilib qo‘yadilar. Biroq bu xil yondashuv chalkashliklar keltirib chiqarishi, mohiyatan bir xil adabiy hodisalarni turli atamalar bilan nomlashga olib kelishi mumkin. Masalan, bu holda klassitsizmni adabiy yo‘na- lish, romantizmni esa adabiyot taraqqiyotidagi bosqich deb atashga to‘g‘ri keladiki, bu unchalik maqbul emas. Fikrimizcha, bu masalada rus adabiyotshunosi Y.Borev qarashlariga ko‘p jihatdan qo'shilish mumkin. Olimning tasnifiga ko‘ra, o'tmish adabiyotida mifologik realizm, o ‘rta asrlar simvolizmi, uyg'onish davri realizmi, barokko, klas- sitsizm, m a’rifatparvarlik realizmi, sentimentalizm, roman- tizm, tanqidiy realizm yo'nalishlari, XX asr adabiyotida esa realizm, sotsialistik realizm, syurrealizm, ekzistensializm yo'nalishlari ajratiladi. Faqat bunga ayrim aniqliklar kiritish maqsadga muvofiq. Xususan, agar modernizmni adabiy yo’nalish va metod deb qarar ekanmiz, u holda Y.Borev tasnifidagi syurrealizm bilan ekzistensializmnl (boshqa yana bir qator «izm»lar bilan birga) uning oqimlari deb tu- shunish to‘g‘ri boladi. 454 www.ziyouz.com kutubxonasi hayotni badiiy aks ettirish prinsiplari, badiiy tafakkur tipi, realis- tik prinsip, norealistik prinsip, hayot materialini tanlash, badiiy idrok etish va baholash prinsiplari, uslub, individual uslub, davr uslubi, adabiy yo'nalish uslubi, metod, adabiy yo'nalish, adabiy oqim, adabiy maktab, klassitsizm, barokko, romantizm, realizm, modernizm, postmodernizm, gongorizm, marinizm, pretsioz ada- biyot, simvolizm, akmeizm, futurizm, kubofuturizm, syurrealizm, ekzistensializm, impressionizm, ekspressionizm. Yüklə 8,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|