Dilorom qosimova menejment nazariyasi

1-bob. FANNING MAZMUNI, PREDMETI VA
VAZIFALARI
1.1. M en ejm en tn in g m ohiyati, m aqsad va vazifalari
1.2. M enejm ent predm eti va iz la n ish uslublari
1.3. M enejm ent ilm in in g kelib ch iq ish i
1.4. M enejm ent ilm in in g o ‘ziga xos x u su siyatlari
1.5. M en ejm en tn in g keiajakka y o ‘n a ltir ilg a n lig i
1.6. K ursning m azm uni va vazifalari
1.1. M enejm entning m ohiyati, maqsad va vazifalari
M ene jm e nt tushunchasi tor m a ’noda biror-bir tashkilot maqsa- 
dini aniqlash va unga erishish uchun za rur bo‘lgan rejalashtirish, 
tashkil etish va nazorat jarayonlarining foyda keltirishi, sam ara 
berishi faoliyat yo'nalishini qanchalik to ‘g ‘ri tanlay bilishga, qaror- 
lar qabul qila olishga hamda uning boshqarilishini nazorat qilishga 
va bu jarayon borishiga bog'liq bo‘ladi. M ene jm e nt k en g m a ’noli 
tu sh u n ch a sifatida, jahondagi m enejm ent va uni tashkil etishning 
nazariyotchilaridan biri Piter Druker aytganidek, «alohida faoliyat 
t u r i b o ‘lib, t a s h k il e t i l m a g a n b e t a r t ib o m m a n i bir m a q s a d g a
yo'naltirilgan samarali va unumli guruhga, jam iyatga aylantiradi- 
gan, ijtimoiy o'zgarishlarni r a g ‘batlantiruvchi elem ent hisoblana- 
di». M e n e jm e n t nafaqat korxona doirasida, qolaversa, bu tu n bir 
jamiyat, davlatni o‘z tanlagan yo'li, m aqsad va intilishlariga yetak- 
lovchi, iqtisodiyotni kuchli, barqaror ishlovchi m exanizm ga aylan- 
tirishda muhim t a ’sir etuvchi kuch hisoblanadi.
M ene jm e n tn i jam iyatning iqtisodiy negizi bilan bog'lab, shu 
bilan birga, un in g ikki: tashkiliy-texnikaviy va ijtimoiy-iqtisodiy 
tomonlarini hisobga olgan holda o'rganish lozim.
Tashkiliy-texnikaviy boshqaruv aniq i s t e ’mol qiymatini olish 
uchun m ahsulot tayyorlashda m ehnat taqsimoti va kooperatsiyasi 
bilan ajralib turadi. Ijtimoiy-iqtisodiy b o sh q a ru v m avjud ishlab 
chiqarish m unosabatlari bilan bog‘liq b o ‘lib, boshqarish maqsad- 
larini belgilaydi. Tashkiliy-texnikaviy boshqaruv m ehnat unumdor- 
ligi va ishlab chiqarish sam aradorligining oshishi uchun sharoit 
yaratishga imkon beruvchi faoliyat turidan iboratdir.

---

Ijtimoiy-iqtisodiy m e n e jm e n tn in g m aqsadi ishlovchilar sam a- 
rali m eh n at qilishi uchun sharoit yaratish, ularni ijtimoiy himoya 
qilishning ishonchli u m um davlat tizimini shakllantirish, bandlikni 
t a ’minlash va aholining kam t a ’m inlangan qatlamlarini qo‘llab-quv- 
v atlashdan iboratdir.
M e n e jm e n tn in g mohiyati ijtimoiy-iqtisodiy m unosabatlar daraja- 
si, ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi va iqtisodiy aloqalarning 
murakkablashuvi bilan kengayib boradi. M enejm ent ishlab chiqarish 
jarayonida, ishlab chiqarish vositalariga mulkchilikning turli shakl- 
lari mavjud bo'lgan sharoitda, ishlab chiqaruvchilar o ‘rtasida raqo- 
batni shakllantirish, foydani m aksim allashtirishga qaratilgan b o is a , 
u butun bir iqtisodiy tizimda ishlab chiqarish evaziga jamiyat ehtiyojini 
qondira oladigan bozor infratuzilmasi elementlari va ularning o ‘zaro 
aloqasini t a ’minlovchi m ex an iz m n in g barqaror ishlashiga, har bir 
fuqaro, g u ruh, u y u sh m a, tashkilot va m u a s s a s a la r m anfaatlarini 
e ’tib o rg a o lg an holda, u larni jah o n s a h n a s id a o ‘z o 'r n ig a ega 
bo ‘lishiga qaratilgan b o iadi.
M e n e jm e n tn in g asosini obyektiv iqtisodiy, ijtimoiy va boshqa 
qo n u n la rg a asoslanuvchi huquqiy ilmiylik tashkil etadi. Xo'jalik 
yurituvchi sub y ek tlar rahbarlari m a z k u r qonunlarni o'r g an ish va 
ularning aniq vaziyatlarda nam oyon boiishini hisobga olgan holda 
iqtisodiyotni boshqarishning strategiya va taktikasini belgilaydilar.
1991-yil 31-avgustda 0 ‘zbekiston Respublikasi davlat m usta- 
qilligi e ’lon qilindi. S h unday bir sharoitda m am lakatda davlat va 
iqtisodiyotni qayta qurishning bosh maqsadi Prezidentim iz I. Kari­
mov tom onidan quyidagicha aniqlab berildi: «Pirovard maqsadimiz 
ijtimoiy yo'n altirilgan barqaror bozor iqti'sodiyotiga, ochiq tashqi 
siyosatga ega bo'lgan kuchli dem okratik huquqiy davlatni va fu- 
qarolik jamiyatini barpo etishdan iborat».
U n ing am alga oshirilishi turli sohalarda olib boriladigan islo- 
hotlarga va boshqariladigan vazifalarga n e c h o g li bog‘liq bo'ladi.
Ijtimoiy-siyosiy sohada:
- m a ’m uriy-buyruqbozlik, a v to rita r t u z u m m e x an iz m id an va 
tuzilmalaridan qutilish;
- davlat qurilishining demokratik-huquqiy tamoyil va m e ’yor- 
lariga o'tish;
6

---

- fu q a r o l ik j a m i y a t i g a o 't i s h n i n g p o y d e v o r in i q u r i s h va 
boshqalar.
Ijtimoiy-iqtisodiy sohada:
- iqtisodiy faoliyatga erkinlik berish;
- mulkchilikning xilma-xilligi;
- narx erkinligini t a ’minlash;
- raqobat kurashiga o ‘tish;
- k o ‘p tarm oqli iqtisodiyotga ham d a bozor m uno sab atlarig a 
o‘tish va boshqalar.
M a ’naviy sohada:
- mustaqil va yangicha fikrlovchi kishilarni tarbiyalash, aqidaboz- 
lik va o ‘ta siyosatlashgan mafkura hukmronligidan qutilish.
Xalqaro m u nosabatlar sohasida:
- butun dunyo taraqqiyotidan ajralib qolishdan, o‘zini chetga 
olishdan va unga qarshi turishdan voz kechish;
- jahon hamjamiyatiga kirib borish va te n g huquqli hamkorlik- 
ka yo‘l ochish.
Bozor m u n o sab atlarig a o'tish ishlab chiqarish va bozorning 
samarali o‘zaro t a ’sirini, davlat m enejm enti va korxonalarning o ‘z- 
o'zini boshqarishning m utanosib nisbatda bolish in i t a ’minlovchi 
takomillashgan iqtisodiy m exanizmni yaratishga yo ‘naltirilgandir.