Dinshunoslikka
Yüklə 4,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Payg‘ambarlardan keyin va ulardan oldin ezoterik mazmun ay
rim dinlarning mistik aspektlari sifatida ham, dinlardan mustaqil 195 ta’limotlar sifatida ham mavjud bo‘lishi kuzatiladi. Birinchi holda u Hinduizmda – yoga, xristianlikda – gnostitsizm (g‘anusiylik), ya hudiylikda germetizm (Germes, ya’ni payg‘ambar Idris a.s. asos sol gani nazarda tutiladi), islomda so‘fizm shakllarida mavjud bo‘lgani kuzatiladi. Boshqa manbalardan ma’lum bo‘lishicha, Parmenid, Geraklit, Pifagor, Suqrot, Platon, neoplatonchilar ham ayni shu ilm vakillari bo‘lganlar. Bu, masalan, Platonning «tug‘ma g‘oyalar» ha qidagi ta’limotida, neoplatonizmning «ilohiy haqiqat nurining inson qalbiga oqib tushishi» g‘oyasida va boshqalarda o‘z ifodasini topgan. Muayyan din bilan bog‘langan ezoterik qatlam odatda payg‘am barlar atrofida ularning ko‘rsatma va yo‘lyo‘riqlaridan (sunnat) foydalanib o‘zlarini komillikka yetkazish, o‘zliklarini bilish orqa li sirli ichki (ezoterik) «hol» ilmiga yetishadiganlar (shattorlar) maktabini tashkil etgan. Masalan, «Qobusnoma»da payg‘ambar Muhammad (s.a.v.) tiriklik chog‘larida o‘n ikki «ahli suffa» bi lan zikr tushganlari, ular bilan Alloh haqida uzoq suhbatlar qur ganlarining qayd etilgani, shuningdek, chiltonlar (qirq kishi) bi lan raqsu samoh qilganlari haqidagi ma’lumotlar borligidan kelib chiqib tasavvur hosil qilish mumkinligini ilgariroq ham qayd et gan edik. Bu maktablar (tariqatlar) faoliyati payg‘ambardan keyin ham mustaqil davom etgan. Ularda erishilgan bilimlarni ham payg‘ambarlarga kelgan vahiy kabi oliy bilim sifatida dinning bi rinchi (asosiy) qatlamiga, ya’ni naqliy qatlamiga tegishli deb qa rash, bizningcha, o‘rinlidir. Iso (a.s.)ning o‘n ikki shogirdi haqi da ham shu fikrni aytish mumkin. Demak, garchi ezoterik qatlamning muayyan din bilan uning muayyan bosqichi va davrida uzviy bog‘liqligi bo‘lsa hamki, u dinning faqat bir shakli bilangina bog‘lanib qolmaydi, ya’ni nis biy mustaqillikka hamda boshqa dinlarning ayni shunday qatlam lari bilan bog‘lanish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bu so‘fizm misolida ham namoyon bo‘ladi. Bunda payg‘ambar Muhammad (s.a.v.)ning yuqorida tilga olingan tolerant xarakterdagi g‘oyalari ibrat bo‘lgan deb qarash joiz. So‘fiylikka, masalan, gnostitsizm, neoplatonizm, 196 monixeychilik, buddaviylik, hinduizm, zardushtiylik va b. diniy va falsafiy ta’limotlarning mistik g‘oyalarining ta’siri qayd etilgan. Biz bu o‘rinda o‘zga xalqlar (dinlar) ma’naviy qadriyatlaridan ham bahramand bo‘la oladigan xalqgina ruhan eng kuchli xalqdir, de gan fikr ayni so‘fiylik misolida yorqin tasdiqlanadi deb o‘ylaymiz. Ayni paytda bilim o‘zining eng yuksak cho‘qqisida umumiyat, bir lik kasb etadi va shu ma’noda biz bir ezoterik ta’limot ikkinchisi ni takrorlaydi yoki uning g‘oyalarini o‘ziga singdirib yo ko‘chirib oladi, degan qarashlar to‘g‘ri emas deb hisoblaymiz. Lekin tarixiy davrlarning o‘ziga xosligi nuqtayi nazaridan yon dashilsa, ko‘hna manbalardan birida aytilgan «Hikmat ilmi Misr da shakllangan, falsafasi – Hindistonda, amaliyoti – Markaziy Osiyoda» degan qarashlarda ham asos bor deb hisoblaymiz. Ze ro agar amaliyot intuitsiyaning, ya’ni g‘ayb ilmining mevasi ekani nazarda tutilsa va bu meva butun jahon ma’naviyati bilan oziqla na olishi haqidagi yuqoridagi xulosamizni ham hisobga olsak, u holda biz o‘z Vatanimiz avliyolari bilan nechog‘li faxrlanishimiz mumkinligi ko‘rinadi. Shuningdek, agar bu masalaga hozir eng yangi fan oldinga surayotgan «xalq genetik xotirasi» konsepsiya si nuqtayi nazaridan yondashsak, Vatanimizning kelajagi buyuk bo‘lishi uchun katta asos borligi ham ko‘rinadi. Tasavvuf ilmi shakllanishida Markaziy osiyolik ulamolar ham katta hissa qo‘ishgan Yüklə 4,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|