Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

Termik dezinfeksiya. 
H asharotlar va kanalam ing sharoitga sez- 
girligiga asoslangan. M azkur organizmlarga halokatli ta ’sir etuvchi 
sharoitni qo ‘llash orqali obyektni to ‘la zararsizlantirish mumkin.
Ishlab chiqarish am aliyotida quyidagi term ik dizinfeksiya 
turlari q o ‘llaniladi: donni don quritgichlarda quritish; don uyumini 
oftobda quritish; elektrom agnit nurlam i q o ‘llash (infra qizil nurlar); 
yum shoq idishlar va m ayda inventarga quruq issiq bilan ishlov 
berish; yum shoq idishlar va m ayda inventarlarga qaynoq suv bilan 
ishlov berish.
Kimyoviy usullarning umumiy tavsifi. 
Kim yoviy dizinfeksiya 
orqali kem iruvchilarga qarshi kurashish (deratizatsiya) deb aytiladi. 
B u usullarda kim yoviy vositalar orqali hasharotlarga qarshi kurashish 
keng tarqalgan b o ‘lib, m am lakatim iz shuningdek dunyoning k o ‘p- 
gina rivojlangan davlatlarida keng q o ilan ilad i.
105

---

K im yoviy dizinfeksiyayoki deratizatsiya o ‘tkazish uchun maxsus 
kim yoviy m oddalardan foydalaniladi. Bu moddalar hatto kichik 
m e ’yorlarda ham hasharotlar, kanalar va kem iruvchilarga xalokatli 
ta ’s ir etadi yoki uning organizm ida chuqur o ‘zgarishlarni yuzaga 
keltiradi. Hozirgi kunda zararkunandalarga qarshi kurashishda 
q o ilan ilad ig an barcha kim yoviy zaxarli m oddalar pestitsidlar deb 
ataladi.
Qoil&niladigari obyekti bo ‘yicha pestitsidlar bir-biridan farqla- 
nadi, y a ’ni zaxarli preparatlar m uayyan obyektnigina dizinfeksi- 
yalash uchun q o ‘llanilishi mumkin. M asalan b a ’zi m oddalar don 
yuklanm agan b o ‘sh om borlar va unga yondoshgan territoriyalam i 
dizinfeksiyalashda qo‘llanilsa, b a ’zilari esa don va don m ahsulot­
larini dizinfeksiyalashda q o ilan ilad i, uchinchilari esa un va yor­
m a zavodlari inshootlari va undagi uskunalarga ishlov berishda 
q o ‘llaniladi va hokazo.
Zararkunandalarning organizm ga kirish y o i i v a organizm ga 
ta ’sir etish mexanizmi b o ‘yicha pestitsidlarni to ‘rt guruhga b o iis h
mum kin: suv va oziqa bilan oshqozon-ichak orqali zararkunanda 
organizm ga kirib boruvchi m e’da-ichak orqali ta ’sir etuvchi 
pestitsidlar; teri qoplam asi orqali organizm ga kirib boruvchi-kontakt 
ta ’sir etuvchi pestitsidlar; nafas olish organlari orqali kirib boruvchi- 
fumigantlar; birgalikda ta ’sir etuvchi pestitsidlar.
K im yoviy tarkibi va xossalari b o ‘yicha pestitsidlar quyidagicha 
b o ‘lib, kim yoviy tark ib iga qarab turkum lanadi. O linishi va 
q o ila n ilis h i b o ‘yicha esa, don va don m ahsulotlarini him oya 
q ilish uchun, xlororganik v a fosforganik pestitsidlar, shuningdek 
galogen tarkibli (xlor v a brom ) birikm alari bilan birgalikda 
q o ‘llaniladi.
Q o ila n ish uslubi b o ‘yicha pestitsidlarni quyidagi guruhlarga 
b o iis h mumkin: changlatish y o i i bilan q o ilan ilad ig an kukunlar, 
sepish y o i i bilan q o ilan ilad ig an emulsiyalar, suspenziya va 
eritmalar, aerozol holatidagi gazsim on moddalar; shuningdek zaharli 
yem lam i sepish usullari orqali am alga oshiriladi.
106

---

C h an g latish . Bu usul bilan qishloq x o ‘jalik m ahsulotlari, don 
va"don m ahsulotlari ham da qishloq x o ‘ja!ik m ahsulotlarini,saqlash 
omborxonalarga ishlov berishda keng q o ‘llaniladi. Ishlov beriladigan 
maxsus apparatlar changlatgichlar yordam ida kukun holidagi 
preparatlam i sepib chiqiladi. К ukunsimpn .preparatlar odatda zarar- 
kunandaning nerv va m ushak tizim iga ta ’sir etadi. K ukunsim on 
preparatlar dust deb ataladi.
Changlatish usuli m am lakatim izda don m ahsulotlari uchun 
q o ilan ilm ay di. K ukunsim on preparatlar faqatgina qishloq x o ‘jali- . 
gida u ru g iik fondlarini zararsizlantirishda ishlatiladi.
Sepish (nam ishlov berish). Bu usul bilan qishloq x o ‘ja lik m ah­
sulotlari, don va don m ahsulotlari ham da qishloq x o ‘jalik m ahsulot­
larini saqlash omborxonalarga ishlov berishda keng qoMlaniladi 
zararsizlantiriladigan yuzaga maxsus sepuvchi apparatlar yordam i­
da zaxarli m oddalar ju d a ham m ayda tom chi holida sepib chiqila­
di. Sepish uchun eritm a yoki em ulsiya holidagi suyuq m oddalardan 
foydalaniladi. B u usul nam dizinfeksiya deb ataladi. Bu usul bilan 
asosan om borlar va unga yondosh territoriyalar, kem a, vagon va 
boshqa transport vositalarini dizinfeksiyalashda yoki zararsizlanti­
rishda q o ian ilad i. N am dizinfeksiyalash uchun kontakt ta ’sir etuv- 
chi zaharlardan foydalaniladi.
A erozollar. Bu usul bilan qishloq x o ‘jalik mahsulotlari, don 
v a don m ahsulotlari ham da qishloq x o ‘jalik m ahsulotlarini saqlash 
omborxonalarga ishlov berishda keng q o ilan ilad i. Bunday usul 
bilan dizinfeksiyalash yoki zararsizlantirishda maxsus hosil qilingan 
tum an va tutunlardan foydalaniladi. 
..... _ 
.
F u m ig atsiy a. Bu usulda dizinfeksiyalash yoki zararsizlantirish 
uchun zaxarli b u g ia r va gazlardan foydalaniladi.
Fum igatsiya hozirgi kunda deyarli dunyoning barcha mam- 
lakatlarida don va don m ahsulotlarini saqlovchi ham da qayta ish- 
lovchi omborlar, korxonalar, un zavodlari va boshqa tarm oqlam i di­
zinfeksiya yoki zararsizlantirishda q o ‘llaniladigan m uhim va asosiy 
usullardan biri hisoblanadi.
107

---

Fum igatsiya jarayonida bug‘lar v a gazlar o ‘zaro havo bilan 
aralashib har qanday b o ‘shliqqa kirib boradi ham da 100 foiz di- 
zinfeksiyalashga yoki zararsizlantirishga erishiladi. Ammo, bu usul- 
ni q o ‘llashldan yuqori sam aradorlikka erishish uchun dizinfeksiya 
qilinadigan obyektni yetarlicha germ etik m axkam lanishini ta ’min- 
lash ham da zaruriy shart-sharoitlarni hisobga olishga to ‘g ‘ri keladi.
Fum igatsiya jarayonining samaradorligi ham da uni am alga 
oshirish texnikasi fumigantning qator xossalari va xususiyatlariga 
asoslanib aniqlanadi: uchuvchanligi, bug‘lanishtezligi, fumigantning 
havodagi diffuziyasi, fum igant b ug‘i yoki gazining havoga nisbatan 
zichligi, portlash yoki yonishga moyilligi, sorbtsiya va adsorbtsiya 
xususiyatlari, m etall va boshqa m ateriallarga ta ’siri, degazatsiya 
sharoiti va boshqa om illarga b og‘liq b o ‘ladi.
SA Q L A S H VA QAYTA IS H L A S H JA R A Y O N ID A
D O N N I T E X N O L O G IK X U SU SIY A TLA R IN I O P T IM A L
B A R Q A R O R L IG IN I TA’M IN L A S H