Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

Donni yirikligiga ko‘ra aw aldan saralash
Bujarayonningmaqsadgamuvofiqligiavvalokeyingijarayonlami 
o ‘tkazish uchun qulay sharoitlar yaratish zarurati bilan belgilanadi. 
Bular asosan maydalanmagan yormalar texnologiyasidagi oqlash 
va yormani ajratish jarayonlaridir. Yirikligiga ko‘ra fraksiyalarga 
saralanmagan donni oqlash ortiqcha maydalash va may da donni 
oxirigacha tozalanmasligiga olib kelishi mumkin. Bu esa butun 
texnologiyaning samaradorligiga salbiy ta ’sir ko‘rsatadi. Bu ayniqsa, 
yirikligiga ko‘ra saralanmagan donga va oqlash jarayonida abraziv 
yuzli oqlash uskunalaridan foydalanilganda amalga oshiriladi. 
Oldindan saralash jarayoni grechixadan yorma olish texnologiyasida 
ayniqsa to ‘liq ko‘rsatilgan. Bu shu bilan izohlanadiki, grechixa 
donining ishlov berilgan ko ‘rinishi tasvirlangan aylana diametriga 
k o ‘ra bo ‘luvchi kesim atrofida deyarli har doim taxminan 2 mmni 
tashkil etadi, y a’ni donning texnologik yirikligi diametri 5 mmli 
elak proxodi va diametri 3 mmli elak sxodi bilan aniqlanadi 
(grechixa mahsuloti partiyalarini ko ‘p yillik kuzatuvlariga asosan) 
agar grechixani oqlash (valtsedeka stanogi ishchi oralig‘ida) donni 
grechixa yoni bo ‘ylab siqish yo‘li bilan amalga oshirilishi hisobga 
olinsa may da fraksiyani 2,1-2,3 mm oralikda, yirigini esa 3,9-4,1 
mm oraliqda oqlash kerak.
210

---

Oxirgi natijada shpchi oraliqlar o ‘lchami m ag‘izni yon 
tojmonlari uzunlishdan kam bo‘lmasligi zarur. Bu m ag‘izni ortiqcha 
maydalashdan qutulishga imkon beradi, ayni vaqtda grechixani 
avvaldan fraksiyalarga saralash elakli separatorlardan foydalanib 
yormani ajratish imkonini yaratiladi.
Avvaldan saralash uchun don tozalovchi separatorlar, yorma 
saralagichlar va ko‘p qavatli rassevlardan foydalanish mumkin. 
Saralash jarayoni bir-ikki yoki bir nechta bochqichlarda amalga 
oshiriladi. Bir bosqichli saralashda ajratish ikki-uchtadan ko'p 
bo'lmagan fraksiyalarda amalga oshiriladi. Texnologiyani bosh- 
qarishning bu usulida aralashmani aniq ajratishga erishib bo‘lmaydi 
va ajratilgan fraksiyalar tarkibida ko‘p miqdorda «begona» donlar 
bo‘ladi. Zarurat bo‘lganda, dastlabki donni bir necha fraksiyalarga 
bo‘lish jarayonini ikki yoki undan ko‘p bosqichlarda o‘tkaziladi. 
Bunda dastlabki bosqichda don ikki-uch fraksiyaga saralanadi, 
ulardan har biri qo‘shimcha ravishda saralanadi va ikkinchi hamda 
uchincbi bosqichlarda aniq bir o ‘lchamga keltiriladi. Saralash 
texnologiyasidagi bir oicham ga keltirish ajratilgan don fraksiyasini 
asosiy jarayonidagi elaklardan foydalangan ho Ida qo‘shimcha 
ravishda saralash jarayonini o ‘z ichiga oladi. Bu «begona» fraksiyalar 
donini samarali ajratish maqsadida amalga oshiriladi.
Yirikligiga ko'ra avvaldan saralash samaradorligi ajratilgan 
fraksiyalardagi «begona» donlar miqdoriga ko‘ra baholanadi. 
Agar aw algi saralash bosqichidan so‘ng ajratilgan fraksiyalardagi 
«begona» don miqdori 15 % dan, oxirgi bosqichidan so‘ng esa 6 
% ortmasa, saralash qoniqarli o ‘tkazilgan hisoblanadi. Oldindan 
saralash jarayonidan suli, no'xat, sholi, grechixa, tariq yormasi va 
boshqa maydalanmagan yormalar texnologiyasida foydalaniladi. 
Biroq faqat grechixadan yorma olish texnologiyasida bu jarayon 
oqlash bo‘limida amalga oshiriladi. Boshqa texnologiyalar uchun 
oldindan saralash jarayoni yorma zavodi don tozalash (tayyorlov) 
bo‘limining‘ oxirgi jarayonlaridan biri sifatida amalga oshiriladi. 
Oyadindan saralashning texnologik chizmalari tegishli texnologiyalar 
o'rganilayotganda ko‘rib chiqiladi.

---

1. Sxod bilan yirik donlarni, maydalaridan elakda elab ajratib 
olish, proxodni esa elaklarda ketma-ket elanib maydalari asta-sekin 
elaklar o ‘lchamiga asosan maydalashib boradi (77-rasm, a).
2. Proxod bilan yiriklaridan maydalami elab, alohida fraksiya 
qilib ajratib olinadi, sxodlari esa ketma-ket yirik ko‘zli elaklarda 
elanadi (77 -rasm, b).
3. Ikki bosqichli saralash don massasi oldindan 2-3 oqimga 
saralanib, so‘ng har bir fraksiya yirikligi bo‘yicha alohida saralanadi 
(77- rasm, v).
Tozalangan grechixa doni
2 
3 
4
5 
6